Vikan - 15.05.1980, Blaðsíða 10
Fjölskyldumól — Guðfinna Eydal
Allir sem hafa umgengist bprn vita að
þau hugsa öðruvisi en fullorðnir. Flestir
vita líka að oft þýðir litið að tala við
börn eins og fullorðna þar sem þau skilja
það sem sagt er á allt annan hátt en
fullorðnir. Einnig vita allir sem eitthvað
þekkja til barna að það er mikill munur á
því hvernig 3-4 ára börn skilja hlutina og
hvernig 7-8 ára börn skilja þá. 1 hverju
liggur þessi munur?
Einstaklingurinn og umhverf-
ið
Hugsun mannsins breytist mikið og
þróast ört i uppvextinum. Ef fullorðnir
vissu meira um hvemig börn hugsa
j>ætu þeir oft skilið þau betur og það
gæti minnkað þá árekstra sem iðulega
eru á milli barna og fullorðinna.
Hugsun mannsins og þróun hennar
hefur mikið verið rannsökuð. Menn
hafa að sjálfsögðu gert sér grein fyrir að
börn hu'gsuðu. En hvernig þau hugsuðu
vissu menn lengi vel lítið um. Sviss-
lendingurinn Jean Piaget hefur lengi
verið heimsfrægur fyrir rannsóknir sinar
á þróun greindar og hugsunar. Hann
hefur lengi vel verið einn helsti þroska-
sálfræðingur heims. Hér á eftir verður
gerð stutt grein fyrir skoðununt Piaget á
þróun hugsunar.
Ein mikilvægasta skoðun Piaget er sú
að öll raunveruleg hugsun þróist vegna
reynslu einstaklingsins af umheiminum.
Piaget segir að öll hugsun þróist vegna
athafna barnsins og vegna þess að
barnið kynnist umheiminum með eigin
virkni. Þegar lítil börn vilja rífa og tæta
alla hluti, stinga öllu upp I sig, þreifa og
þukla á öllu og kynnast öllum hlutum af
eigin reynslu eru þau að byrja að leggja
grundvöll að rökrænni hugsun
fullorðins manns. Hugsun má lýsa sem
hæfni einstaklingsins til að skilja og gera
sér mynd af raunveruleikanum innra
með sér. Hún þróast ekki sjálfkrafa
heldur byggist smám saman upp vegna
þess að einstaklingurinn fæst við
umhverfið.
Það stendur þróun hugsunar fyrir
þrifum ef börn fá ekki tækifæri til að
reyna sig við hlutina og ef þau hafa t.d.
ekki næg tök á því að leika sér með
ýmiss konar leikföng. Þar sem bein
reynsla skiptir miklu máli myndi Piaget
t.d. segja að barn sem aldrei hefði fengið
að leika sér með leikföng i vatni ætti
erfiðara með að skilja lögmál
Arkimedesar seinna meir en þau börn
sem hefðu leikið sér að hlutum i vatni.
Fleiri svipuð dæmi mætti nefna en aðal-
atriðið er að bein reynsla þróar hugsun.
Hugsunin þróast i ákveðnum stigum
eða ákveðinni röð og barnið verður að
HVERNIG
ÞRÓAST
HUGSUNIN2
fara i gegnum stigin i ákveðinni röð. Það
er því ekki hægt að flýta fyrir þróuninni
með því að hlaupa yfir stig.
Maðurinn leitar eftir
jafnvægi við umhverfið
Maðurinn reynir stöðugt að breyta
framferði sínu þannig að það sé I jafn-
vægi við umhverfið. Lítið barn hefur
meðfædda sogþörf. í byrjun reynir það
að aðlaga alla hluti að sogþörfinni. Það
sýgur t.d. fingur, lak og brjóst. Barnið
reynir að aðlaga hlutina að sjálfu sér. Á
fræðimáli kallast þessi hegðun
assimilasjón. En barnið sýgur lak
öðruvísi en brjóst. Það reynir þá að
aðlaga hegðun sina að breyttum
aðstæðum. Á fræðimáli kallast sú
hegðun akkomodasjón.
Maðurinn breytir hegðun sinni allt
lifið í samræmi við aðstæður. Þegar
hann mætir nýjum aðstæðum prófar
hann hvort þekkt (gömul) hegðun dugar
honum. Ef hún gerir það ekki brevtir
hann hegðun sinni I samræmi við nýjar
kröfur. Þetta er t.d. sérstaklega áberandi
þegar fólk kemur i algjörlega nýtt
umhverfi.
Börn fæðast með löngun til að skynja
og skilja umhverfi sitt og hafa áhrif á
umhverfið. Hugsunin hjálpar
manninum til að skilja, sjá hluti fyrir og
vinna úr raunveruleikanum. Ungbarn
notar nær allan þann tima sem það er
vakandi til þess að rannsaka umhverfi
sitt. Rannsókn á umhverfinu verður
sífellt flóknari og flóknari og hún stuðlar
að þvi að barnið þrói hugsun sina og geti
að lokum hugsað eins og fullorðinn
maður.
Þróun hugsunar
Grundvöllur að rökhugsun mannsins
er lagður I frumbernsku. Hugsunina má
rekja til fyrstu hreyfinga barnsins og
samhæfingar skynjunar og hreyfinga.
Frá um það bil tveggja ára aldri til sjö
ára aldurs er eitt helsta einkenni
hugsunar að barnið hugsar sjálflægt eða
er sjálfmiðað eins og oft er sagt. Það
Þróun hugsunar
Piaget álítur að hugsun barnsins
þróist I gegnum 4 stig.
ALDUR STIG HELSTU EINKENNI
0-2 Skynhreyfistig: Barnið notar skynfæri sín og hreyfir sig. Samhæfir skynjun og hreyfingu. Barnið byggir þannig upp frumstæðan skilning á tima, rúmi og orsök og afleiðingu og varanleika hluta. Hegðun barnsins verður æ markvissari.
2-7 Foraðgerðarstig: Bamið getur ekki hugsað „inni i" sér en bara um það sem það getur séð. Barnið getur ekki hugsað rökrétt og miðar alla hluti við sjálft sig. Það getur ekki sett sig I spor annarra.
7-12 Hlutbundnar aðgerðir: Barnið getur ekki hugsað huglægt og er enn háð þvi að hafa hluti áþreifanlega til staðar til að geta hugsað um þá. Það hefur skilning á flokkun hluta, t.d. api = spendýr = hryggdýr.
lo Vikan 20. tbl.