Vikan - 17.04.1986, Blaðsíða 27

Hann hefur mörg andlit, Hrafn - mér
finnst ég hafa tekið við hann ein-
hver ósköp af viðtölum og engin tvö
þeirra beinlínis um sama efnið. í
þetta sinn var ætlunin að einbeita
sér að nýja starfmu hans; hann er
dagskrárstjóri innlends efnis hjá
sjonvarpinu, eins og alþjóð mun vera kunn-
ugt, og hefur þegar sett mark sitt á dag-
skrána þó mánuðirnir í embætti séu ekki
margir. Sjónvarpið virtist vera á öruggri leið
norður og niður fyrir ekki svo löngu - þar
ríkti hugmyndafátækt og deyfð, peningaleysi
var sagt standa í vegi fyrir öllum nýjungum
og flestir hæfustu starfsmennirnir voru
annaðhvort farnir eða að tygja sig. Nú er
öldin önnur, eða það hillir að minnsta kosti
undir aldamót - flestir munu vera sammála
um að dagskráin hafi tekið fjörkipp og gamli
risinn uppi á Laugavegi er farinn að róta
sér á nýjan leik.
Byrjunin lofar sem sé góðu og kemur
kannski ekki á óvart þegar hamhleypa eins
og Hrafn á í hlut. A hinn bóginn urðu
margir undrandi þegar hann sótti um þetta
starf; hann hafði þá um árabil unnið sjálf-
stætt að kvikmyndgerð og þrátt fyrir ýmis
áföll virtist allt stefna í rétta átt og Hrafninn
að komast á flug. Eg spurði því hvers vegna
hann hefði valið þann kost að gerast yfir-
maður í stofnun hér á Islandi.
„Byrjunin var nú bara sú að ég sá þessa
stöðu auglýsta í blöðunum,“ svaraði Hrafn,
„og í upphafi hvarflaði ekki að mér að sækja
um hana. Svo gerðist það að ýmsir kunningj-
ar mínir úr faginu, svo og starfsmenn hér,
fóru að hvetja mig til að sækja um og þá fór
ég að hugsa málið. Eg hafði unnið hér sem
undirmaður og haft mínar skoðanir á því
hvað hægt væri að gera, skoðanir sem oft
voru aðrar en þær sem fyrri ráðamenn höfðu
haft. Smátt og smátt varð tilhugsunin um
að setjast í þennan stól ærið kitlandi - um
leið og hugsunin setti að mér hroll.“
Og nú sat Hrafn í þessum stól og lét fara
vel um sig; hann var búinn að bjóða mér upp
á ískalt Tab, setja klassíska miðaldamúsík
á grammófóninn og segja ritaranum sínum
að hann væri á „heví fundi“ sem mætti alls
ekki trufla. Ég var farinn að skilja af hverju
við höfðum farist á mis í fyrra skiptið.
„Það sem úrslitum réð um það að ég ákvað
að sækja um stöðuna,“ hélt Hrafn áfram,
„var það að ég tók loforð af ýmsum ágætum
fyrrverandi og núverandi starfsmönnum -
sem horfnir voru héðan - um að þeir myndu
styðja við bakið á mér með því að koma hér
aftur í einni eða annarri mynd til starfa.
Þetta hefur gengið eftir. Á þessum stutta
tíma, sem ég hef verið hér, hafa - svo ég
nefni bara upptökustjóra - þeir Egill Eð-
varðsson, Björn Emilsson og Friðrik Þór
Friðriksson hafið hér störf og starfskrafta
þeirra tel ég mikils virði.
að örvaði mig líka að sá hópur braut-
ryðjenda sem á sínum tíma hratt af
stað íslensku kvikmyndabylgjunni -
með Landi og sonum, Óðali feðranna
og þeim myndum öllum - hefur mjög
svipaðar hugmyndir um það hvernig
staðið skuli að gerð leikins efnis í
sjónvarpinu. Þessar hugmyndir höfum við
leiklistarráðunautur sjónvarpsins, Viðar
Víkingsson, síðan mótað og það má segja
að lykilorðið sé valddreifing. Þessi valddreif-
ing byggist á því að fá hingað til starfa
marga þeirra ungu leikstjóra sem stóðu að
kvikmyndabylgjunni - svo sem eins og Ágúst
Guðmundsson, Þorstein Jónsson, Kristínu
Jóhannesdóttur, Friðrik Þór, Egil Eðvarðs-
son, Lárus Ymi og nýgræðinginn Hilmar
Oddsson svo ég nefni aftur nöfn og biðja
þau að stúdera þau handrit sem hér liggja,
eða koma með eigin hugmyndir, og ef þau
finna feitt á stykkinu og treysta sér til að
gera úr handriti gott kvikmyndaverk að
veita þeim þá aðstöðu til þess. Suma höfum
við svo fengið beint í ákveðna handrita-
vinnu. Þetta á ekki bara við um kvikmynda-
menntuðu leikstjórana; Viðar hefur um leið
fengið Sigurði Sigurjónssyni ákveðin verk-
efni í hendur, í framhaldi af vel heppnuðu
áramótaskaupi, og varðandi handritin höf-
um við leitað sérfræðiálits Sveins Einarsson-
ar sem hleypti lífi í íslenska leikritagerð við
leikhúsin í sinni leikhússtjóratíð og var á
sínum tíma aðstoðarleikstjóri Rolfs Hedrich
í Laxnessseríunni. Grundvallarhugmyndin
er sú að leikstjórarnir séu gerðir ábyrgir
fyrir hinu fullkláraða verki og taki ekki að
sér handrit nema þeir hafi fulla trú á þeim.
Leikstjórn við sjónvarp á ekki að vera at-
vinnubótavinna. Gangur málsins hér í sjón-
varpinu hefur alltof oft verið þannig að leik-
stjórar hafa fengið upp í hendurnar handrit
sem þeir hafa verið ráðnir til þess að leik-
stýra, burtséð frá því hvort þeir trúðu á
verkið eða ekki. Ef illa tókst til gat höfund-
urinn kennt leikstjóranum um og leikstjór-
inn slæmu handriti. Sú hugsun sækir að
manni að handritin sjálf hafi því miður
stundum verið valin eftir—alls konar geð-
þóttasjónarmiðum, allt frá pólitískri skyldu-
rækni til einhvers ellilífeyrisþankagangs.“
Verður ekki hætta á að hlutur höfundar-
ins verði fyrir borð borinn ef leikstjórinn
skiptir mestu máli?
„Báðir skipta jafnmiklu máli en gerum
okkur grein fyrir því að íslenska kvikmyndin
varð til fyrir framtak kvikmyndaleikstjóra.
íslenska sjónvarpskvikmyndin er varla til
ennþá - þótt nefna megi örfáar virðingar-
verðar undantekningar - og ég held að það
sé enn langt í að sjónvarpið verði samkeppn-
isfært við þá bestu á frjálsa markaðnum. Til
þess eru stofnanaíjötrarnir of miklir. En við
ætlum að reyna og það er enginn vafi á því
að ungu kvikmyndaleikstjórarnir munu ráða
úrslitum. Þessi stefna, sem við Viðar höfum
mótað, gengur út á að gera íslensku sjón-
varpskvikmyndina að sjálfstæðri listgrein
og ég vil taka það skýrt fram að markmiðið
er gæði fremur en magn. Viðar á allan minn
stuðning í þessari viðleitni og ég met vilja
hansmikils."
Ertu bjartsýnn?
„Það veit ég ekki. Svona í meðallagi. Ég
vil taka það fram að það er afskaplega
óraunhæft að ætlast til þess að hér séu gerð
fjölmörg afburða sjónvarpsleikrit á hverju
ári. Ég spyr: hvernig er málum háttað í leik-,
húsinu? Það er á mörkunum að þar komi
fram eitt frambærilegt íslenskt leikrit á ári
og stundum líða tvö þrjú ár án þess að slíkt
verk líti dagsins ljós. Áf hverju ættu þá að
þjóta upp fullsköpuð leikverk hér? Ef miðað
er við til dæmis leikhúsin er ekki um auðug-
an garð að gresja.
Isambandl við leiknu verkin langar mig
líka til þess að nefna að í vor stefnum
við að því að endursýna öll verk Jökuls
Jakobssonar fyrir sjónvarp. Þau eru
fjögur og mynda ákveðið samhengi svo
þarna gefst kostur á að skoða þróun
bæði höfundarins og formsins; ég held
ijónvarpsverk annarra höfunda en Jökuls
gefi ekki tilefni til slíks. Viðar Víkingsson
leiklistarráðunautur átti hugmyndina að
þessu, hefur umsjón og mun kynna verkin
hvert fyrir sig. Með þessu móti verður leik-
listarráðunauturinn virkari en áður og það
er afhinugóða.
Ennfremur má nefna þátt eins og Glett-
ur,“ hélt Hrafn þrotlaust áfram. „Þá þætti
vinna leikarar og skemmtikraftar sjálfstætt
og algerlega eftir eigin höfði; við gerðum
ekki annað en að skrifa Leikarafélaginu,
segja frá þessu og biðja um að fólk gæfi sig
fram við okkur. Þetta er líka í anda vald-
dreifingarhugmyndanna sem ég var að tala
um.“
Hvað telurðu að hafi helst staðið íslensk-
um sjónvarpsleikritum fyrir þrifum hingað
til?
„Handritin og tengsl höfunda og leikstjóra
hafa verið veikasti þátturinn. Leikstjórinn
hefur komið inn of seint, þegar endanleg
ákvörðun lá alltof oft fyrir. Leiklistarráðu-
nauturinn, Viðar Víkingsson, sagði nýlega
á leiklistarþingi að leikritavalsnefnd sjón-
varpsins hefði einkum samanstaðið af veður-
fræðingum, sjálfskipuðum þjóðháttafræð-
ingum og lögfræðingum - og á þá væntan-
lega við útvarpsráð! Auðvitað er þetta sagt
í gamni, en þessu gamni Viðars fylgir viss
alvafa. Viðar hefur búið til, í samráði við
mig, óbeinlínis að vísu, leikritavalsnefnd
sem á að geta verið alveg hlutlaus, það er
að uppistöðu sá hópur leikstjóra sem ég taldi
upp áðan og rúmar fólk með allar hugsanleg-
ar listrænar og pólitískar skoðanir. Ef ein-
hvers staðar er feitt á stykkinu í þeim hand-
ritabunka, sem hér hefur safnast saman, þá
treystum við þessu fólki til að koma auga á
það. Mestu skiptir að fagmennskan verði í
fyrirrúmi og fagmennskan ein.“
Þú talar um handrit. En hafa handritin
ekki frá upphafi verið veiki hlekkurinn hér
á landi, bæði í sjónvarpi og kvikmyndum?
„Ekki handritagerðin heldur úrvinnsla
handrita og hugmynda. Hér í sjónvarpinu
hefur raunin alltof oft orðið sú að leikstjóri
fær handrit upp í hendurnar og svo á hann
að leikstýra því eftir fáeinar vikur. Alla
yfirlegu og undirbúning, áður en til upptöku
kemur, vantar. Heppilegast væri vitanlega
að leikstjórinn ynni tökuhandrit upp úr
verki höfundarins í samráði við hann, hvort
sem það er saga eða leikrit. Þá er leikstjórinn
um leið ábyrgur fyrir verkinu. Ég get nefnt
sem dæmi hvernig staðið var að kvikmynd-
inni sem ég var að gera í Svíþjóð á síðasta
ári. Þá fékk ég í hendur smásögu eftir Ivar
Lo-Johansson og það var haldinn einn fund-
ur með mér og ívari sem gekk út á það
hvernig skilja ætti söguna. Að því loknu
hafði ég algerlega frjálsar hendur, innan
viðkomandi fjárhagsáætlunar að sjálfsögðu.
Ég verð því einn kallaður til ábyrgðar ef
myndin er klúður; sagan lifir eftir sem áður.
Ég held að þetta sé mjög heppilegt fyrir-
komulag og Englendingar vinna til dæmis
mikið svona. Þar er leikstjórinn ætíð ábyrg-
16. TBL. VIKAN 27