Vikan - 14.01.1988, Side 12

\ ÚTLÖND
Saudi-
Arabar
íingate
Magnús Guömundsson skrifar
Reagan lenti í kröppum dansi, þegar
samstarfsmenn hans reyndu að hylma
yfir vopnasöluhneykslið.
Vissi erkiklerkurinn um vopnasamn-
ingana við hinn „Stóra Satan“, eins og
hann kallar Bandaríkin?
Saudi-Arabía lék mun stærra
hlutverk í hinu svokallaða
Irangate hneyksli en margir
hafa álitið hingað til. Meðal
annars var náið samstarf á
milli ísrael og Saudi-Arabíu
með það fyrir augum að
koma aftur á sambandi á
milli Bandaríkjanna og íran.
Þetta kemur fram í nýrri bók
eftir danska fréttamanninn Jens
Nauntofte, sem kom út nú fyrir
jólin.
Bókin „Reagans sidste
Tango“, eða Síðasti tangó Reag-
ans, er afrakstur áralangra og
ítarlegra rannsókna Jens Naun-
tofte á samskiptum Bandaríkj-
anna við Miðausturlönd.
Undanfarin þrjú ár hefur
Nauntoft.e, sem vinnur annars
fyrir danska ríkisútvarpið, ferð-
ast um ísrael og Arabalönd. Að
auki dvaldi hann í eitt ár í Wash-
ington við vísindarannsóknir
við Georgetown háskólann.
Rannsóknir hans við háskólann
beindust fyrst og fremst að
stefnu Bandaríkjanna í Miðaust-
urlöndum.
Háttsettar heimildir
hjé Aröbum
í bókinni vitnar Jens Naun-
tofte í samtöl sín við meðal ann-
arra palestínska kauphéðininn
Sam Bahmieh, sem sagður er
hafa einstaklega náið samband
við Fahd konung Saudi-Arabíu.
Bahmieh hefur líka verið náinn
vinur margra annarra leiðandi
manna í löndum Araba, eins og
Husseins Jórdaníukonungs,
Hassans konungs Marokkó og
Nassers fyrrum forseta Egypta-
lands.
Hann kynntist Hussein Jór-
daníukonungi vel er þeir voni
herbergisfélagar á heimavist
Victoria College háskólans í
Kaíró ásamt hinuni ffæga.
vopnasala Adnan Khashoggi,
sem lék stórt hlutverk í íran
vopnalineykslinu, og Hassan
Shaker, sem hefúr verið ráðgjafi
við bæði persnesku og saudi-
arabísku hirðina.
Vopnasala Bandaríkjanna til
írans olli miklu fjaðrafoki í
Bandaríkjunum þegar upp
komst og þóttu yfirhylmanir í
mörgu svipa til yfirklórs Nix-
onsmanna í Watergate málinu.
Enda gengur vopnasöluhneyksl-
ið sjaldnast undir öðru heiti í
Bandaríkjunum en Irangate.
Til þessa heftir hlutverk
Saudi-Araba í Irangate verið
mun óljósara en aðrir þættir
málsins sem hafa komið frarní
dagsljósið. í bók sinni reynir
Nauntofte að gera nána grein
fy'rir þeim hvötum sem lágu að
baki tilraunum Saudi-Araba til
að koma á sambandi að nýju á
milli Bandaríkjanna og íran með
hjálp ísraefa.
Sam Bahmieh segir að Fahd
konungur af Saudi-Arabíu hafl
hvatt hann þegar árið 1981 til
að hafa samband við Bandaríkja-
menn til að segja Ronald Reagan
forseta að Saudi-Arabar kvæðust
reiðubúnir til að undirrita ávís-
anir upp á ótilgreindar milljónir
dollara til stuðnings andkomm-
únískum hreyfmgum er Banda-
ríkjastjórn ætti ekki hægt um vik
að veita stuðning án þess að
ienda upp á kant við þingið.
Greiðslurnar átti að inna af
hendi ef Bandaríkjastjórn tækist
að fá þingið til að samþykkja að
selja hinar fúllkomu AWACS
eftirlitsflugvélar til Saudi-
Arabíu.
Þetta tókst og Bahmieh segir
að sölusamningurinn um flug-
vélarnar hafl skapað grundvöll
fyrir umfangsmikilli samvinnu á
milli stjórnvalda í Bandaríkjun-
um og Saudi-Arabíu í samvinnu
sem átti eftir að leiða til vopna-
sölunnar til írans, sem hafði
þann tvíþætta tilgang að kaupa
lausa bandaríska gísla í Líbanon
og að bæta almennt samskiptin
við klerkastjórnina í fran.
Ein af meginástæðunum fyrir
því að Saudi-Arabar vildu koma
á betra sambandi á milli írana
og Bandaríkjamanna er djún-
stæður ótti við það ástand sem
getur skapast ef öfgatrúar Shiit-
ar vinna styrjöldina við írak. Þar
með væru þeir komnir að landa-
mærum Saudi-Arabíu með öfga-
fúllt trúboð sitt. Slíkan útflutn-
ing á írönsku byltingunni til
annarra landa við Persaflóa ótt-
ast Saudi-Arabar mest af öilu.
Ef hægt væri að draga eitt-
hvað úr eldmóði og heift bylt-
ingarinnar við að koma á betra
sambandi við írani gætu Saudi-
Arabar vænst þess að fá nokkurn
ffið fýrir útsendurum írana inn-
an eigin landamæra, en þeim
liefur oft tekist að skapa veru-
lega ólgu, m.a. í Mekka á síðustu
árum.
ítarleg skýrsla
Jens Nauntofte birtir afrit af
49 síðná skýrslu sem hann segir
að hafi verið útbúin árið 1985 af
vopnasalanum Adnan Khas-
hoggi og lögð fýrir Falid konung
í viðurvist Sam Bahmieh í
Jeddalt, höfúðborg Saudi-Arabíu.
Skýrslan var í raun áætlun um
hvernig Bandaríkin gætu nálgast
írana með því einu að selja
þeim vopn og þannig myndu
hófsamir milliliðir í írönsku
stjórnsýslunni fá meiri álirif á
prestaveldið.
Skýrslan var stíluð á Robert
McFarlane, sem þá var öryggis-
málaráðgjafi Reagans forseta.
Fyrir utan langar útlistanir í
skýrslunni um innbyrðis átök í
írönsku stjórninni inniheldur
skýrslan ítarlega áætlun um
hvernig rækta skuli sambandið
við hina írönsku milliliði.
í áætluninni gat að líta eftir-
farandi: „Hægrisinnar í íran, sem
hafa stuðning í þinginu, stjórn-
sýslunni og hernum, vilja gjarn-
an að sambandið við Vesturlönd
verið endurnýjað."
„Miðjumenn í íran, sem sækja
sérstaklega stuðning í réttar-
kerfið og stjórna mörgum
mikilvægum byltingarstofnun-
um, verða hugsanlega að lúta í
lægra haldi fyrir hægrimönnun-
um.“
„Vinstrimönnunum sem eru
meginaflið í ríkisstjórninni og
styðja öfgafúlla islamska stefnu
inn á við skal útrýmt."
Nauntofte segir það nokkuð
merkilegt að áætlanirnar hafl
verið unnar þegar í maí 1985,
áður en ísraelar höfðu samband,
með það fýrir augum að reyna
að koma á sambandi við írani.
En hvers vegna tengdust ísra-
elar þessu máli? Nauntofte segir
heimildir sínar fúllyrða að Fahd
konungur Saudi-Arabíu hafl álit-
ið að Bandaríkjamenn myndu
aldrei samþykkja hugmyndirnar
nema ísraelar væru með í spil-
inu. Styrkur stuðningsmanna
Saudi-Arabíu í Washington var
ekki nærri eins mikill og fsra-
ela og ef fsraelsmenn væru sam-
þykkir áætlununum voru mun
meiri líkur á að þær hefðu
möguleika á að hljóta náð fyrir
augum Jijóðaröryggisráðsins í
Washington, segir Nauntofte í
bók sinni.
12 VIKAN