Vikan - 23.03.1989, Blaðsíða 61

50GU5K0ÐUN
Hver einasti stafur í þessari grein er stílfœrð mynd af dýri eða hlut, en það
hefur tekið stafrófið nokkur þúsund ór að nó þessari núverandi mynd sinni
kom ekki til greina. Af sömu ástæðu voru
aðeins færustu sérfræðingar fengnir til að
skreyta grafhýsi framliðinna. Verkið krafð-
ist langs náms og mikillar kunnáttu, enda
telja margir að starfið hafl gengið í erfðir
kynslóð fram af kynslóð. Meðan menn
stunduðu langt og flókið nám fengust þeir
reyndar við myndsköpun af ýmsu tagi. Til
eru mjög raunsæjar myndir af fólki, dýrum
og áhöldum frá þessum öldum, en þær eru
næstum alltaf æfingaverkefhi lærlinga sem
jafnhliða raunsæismyndunum fengust við
mynsturgerð.
Háþróuð mynsfurgerð
Mynsturgerð var séregypskt fyrirbæri
og úrval mynstra varð svo fjölbreytt með
tímanum að fátt er eftir fýrir nútímamenn
til að bæta þar við. Tafl og tíglamynstur,
bekkir og útflúr af öllum hugsanlegum
gerðum voru fundin upp og notuð í tákn-
myndir eða sem skraut á gólf, veggi, teppi,
fatnað og annað. Margt af þessu hefúr ekki
varðveist, s.s. klæði og tágakörfúr með
mismunandi mynstrum, en þó er vitað um
þetta þar sem gerðar voru myndir af því.
Eitt verður líka að taka með í reikning-
inn og það er hversu vel egypskir munir
og minjar hafa varðveist. Loftslag á þessum
slóðum er vel til þess fallið að hlutir geym-
ist þar lengi og svo voru pýramídarnir
þannig gerðir að hvergi geymdust hlutirn-
ir betur en þar.
Pýramídarnir voru í rauninni risastór
grafhýsi, reistir fyrir 4300 til 4800 árum.
eða þar um bil. Þeir voru auðvitað mis-
stórir og misjafnlega vandaðir en þeir
mikilfenglegustu, s.s. Keops-pýramídinn
við Gísa, eru einhver stórkostlegustu
mannvirki allra tíma ásamt kínverska
múrnum. f fornöld var talað um sjö fúrðu-
verk veraldar en pýramídarnir eru þau
einu þeirra sem hafa varðveist fram á okk-
ar daga. í þessum miklu mannvirkjum hafa
varðveist ómetanleg myndverk sem hafa
varpað ljósi á líf, trúarbragðaskoðanir og
hugarheim Forn-Egypta. Margar af helgi-
rúnunum hafa verið ráðnar og við lestur
þeirra hefur ýmislegt fróðlegt komið í ljós.
Engir kerfiskarlar
í dag les fólk á Vesturlöndum stílfærðar
myndir af forn-egypsku letri frá vinstri til
hægri og gerir sér t.d. enga rellu út af því
að stafurinn A var upphaflega greinileg
mynd af nautshaus (Alif á forn-egypsku).
Seinna varð nautshausinn einfaldaður
þannig að útlínur kjálka og horna urðu að
tveim línum sem mættust á þröngu horni
öðrum megin líkt og V. Útlínur eyrna og
höfuðtopps urðu að einu striki sem gekk
þvert í gegn um hinar línurnar tvær. Þar
með er komin klunnaleg mynd af bók-
stafnum A sem liggur á hliðinni. Stórt A
var reist við og fékk núverandi útlit en lít-
ið a er ennþá á hliðinni og útlínur kjálk-
anna eru eins og hálfhringur í laginu. Svip-
aða sögu er reyndar að segja um alla staf-
ina í stafróflnu okkar (sjá mynd) nema J, V
og W sem eru suður- og mið-evrópsk af-
brigði af I og U — og Þ og Ð sem eru nor-
rænir. Stafurinn B var t.d. upphaflega eins
og E á hliðinni með opið niður og táknaði
hús (beth á forn-egypsku).
Forn-Egyptar lásu líka frá einni hlið til
annarrar, en til að byrja með skipti ekki
öllu máli hvort lesið var frá vinstri til
hægri eða öfúgt. Hitt þótti mikilvægara, að
myndirnar sneru í sömu átt og lesið var —
t.d. nef á prófílum fólks. Það fór aftur á
móti eftir efhinu hvort byrjað var vinstra
eða hægra megin. Efnið fór svo eftir upp-
byggingu myndarinnar, eins og hún skyldi
líta út í endanlegri útfærslu. Þótt hægt væri
að teikna nautshaus með tveimur línum
og hús með fjórum, var stundum brugðið
út af hefðinni og nostrað svolítið - ef það
hæfði myndfletinum. Þetta hefúr reyndar
gert fornleifafræðingum, sem um leið eru
myndgátusérfræðingar á sinn hátt, erfltt
fyrir með að ráða í rúnirnar, en Forn-
Egyptar voru, þrátt fyrir strangt skipulag í
myndmáli og öðru, engir kerflskarlar.
Forn-Egypti sem sæi þennan kafla í dag
— allar breytingarnar sem gerðar hafa ver-
ið á myndmálinu hans — yrði sennilega
litlu nær efninu en óbreyttur jarðarbúi
sem lenti á stjörnu þar sem lífið og letrið
væri margfalt þróaðra en það sem við
þekkjum. En þessi pistill er líka skrifaður
með mjög svo stílfærðum afbrigðum af
myndletri Forn-Egypta.
ALEF Cnaut) A. K BEþ (tllis) GIMEL (úlfaldi) *r\ DAtEÞ (dyr) HE (n^^^r) vu (kv ísl) Y
IeiqI 1 r
rG a YT P
A B CG D E FY
HEÞ JOD Chönd) <0 KAFF Cs^'P) LAME-Ð (snaeri) MA0IM (vatn) NAHASJ (na ára)
H 1 9 C L Aí
H 1 J K L M N
AUN (auga) PEI (munnur) HöoFF (lykkja) m\, RES, (haus 7^1 j ) SAMEK (eejðimörk) TO (-tákn) X
O o;r 8$T? p —w i + YT
O P Q 1 R S T
VAV (kylfa) % SAMEK (eyíimörk) cm SETA Ctjörn) TT Orð að t líkj ekk orð BEf in fyrir ofan myndletrið eru hebresk ippmna eða fom-egypsk. Sum þeirra ast íslenskum orðum. Það þarf t.d. i mikið hugmyndaflug til að sjá að ið ALEF (naut) líkist orðinu KÁLFUR, (hús) er líkt orðinu BÚÐ o.s.frv. pska myndletrið er um ffrnm þúsund gamalt. Undir því em svo þrjú af-
? YY Egy ára
uvw X z gamalt afbrigði frá Sínaí, þá kemur letur Fönikíumanna frá því um 1200 f.Kr. og síðan fom-grískt afbrigði frá 500 f.Kr.
eða svo. Neðst á hverri mynd er samsvar-
andi nútímaletur til samanburðar.
6. TBL 1989 VIKAN 59