Vikan - 23.03.1989, Blaðsíða 32

PA5KA5IÐIR
börnin í bálkesti og keppni er milli hópa -
og jaínvel bæja — hver safnar í stærsta
köstinn. Kveikt er í á páskadagskvöld og
safhast menn þá umhverfls köstinn og
skjóta flugeldum, en þeim er ætlað að
hræða páskakerlingarnar sem eru á leið
heim til sín eftir svallveislu með kölska.
Svölluðu með kölska
fram á páskadagskvöld
Því var nefnilega trúað að ýmis yfir-
náttúruleg öfl og verur losnuðu úr læðingi
og fteru á kreik um páskana. Því var trúað
að konur sem væru venjulegar húsmæður
allt árið ánetjuðust djöflinum á þessum
tíma. Þær fóru á stjá á skírdag og breyttust
þá í þessar svokölluðu páskakerlingar. Þá
riðu þær af stað á strákústi með kaffiketil-
inn sinn og héldu til fúndar við djöfúlinn á
fjallinu Blákulla. Þar svölluðu þær síðan
með þeim vonda þar til þær sneru til síns
heima seint á páskadag. Kerlingarnar vildu
náttúrlega ekki að nenn kæmist að þessu
háttalagi þeirra þannig að þær útbjuggu
hálmdúkkur sem áttu að koma í þeirra
stað heimafyrir á meðan. Flugeldarnir á
páskadag áttu að stugga þeim á flótta þeg-
ar þær voru að læðast heim aftur.
Fallegustu eggin í
Tékkóslavakíu
Síðar var farið að útbúa skrautleg páska-
egg og er sá siður líklegast elstur meðal
slavneskra þjóða. Ýmsar aðferðir voru not-
að sig saman af skömm og síðan hefur ver-
ið traðkað á því af skepnum og mönnum.
Saltsíld að borða og
ekkert að drekka
þann daginn
Menn áttu helst að klæðast svörtu á
sorgardeginum mikla og allir áttu að fara
til messu sem jafnvel var tvöföld að lengd
þennan dag. Máltíðir voru eins fábreyttar
og kostur var og í Svíþjóð var víða til siðs
að bera eingöngu saltsíld á borð og fengu
menn síðan ekkert að drekka þann
daginn. Einnig átti fólk það til að ganga
með steinvölur eða baunir í skónum sín-
um allan daginn til að auka enn á pínuna.
Flugeldar og bálkestir til
að hræða páskakerlingarnar
Svíar hafa ýmsa skemmtilega siði sem
tengjast pákshátíðinni. f V-Svíþjóð safna
Páskabréf og ástarjátningar
Auðvitað trúir enginn á kerlingarnar
lengur, en þær tilheyra þó páskasiðunum
enn, því börn klædd sem páskakerlingar
fara um götur sænskra bæja og óska ná-
grönnunum gleðilegra páska. Áður fyrr
settu börnin páskabréf inn um bréfa-
lúgurnar, bönkuðu á dyrnar og hrópuðu:
„Gleðilega páska“ og hlupu svo brott. í
bréfinu var vanalega teiknuð mynd af páska-
kerlingu á kússtskafti sínu, vísa um hana
og páskakveðja. Stundum voru smáhlutir í
bréfúnum og sumir skiptust á gjöfúm,
aðallega var þar þó um að ræða ástar-
játningar milli pilta og stúlkna.
Egg falin úti í garði
Síðar var farið að gefa máluð egg, en
skreytt pappaegg komu til sögunnar enn
síðar. Þau voru fýllt með litlum smáhlut-
um og gefin á páskunum líkt og súkkulaði-
eggin nú. Egg í alls konar myndum til-
heyra páskahátíðinni. Páskarnir eru vor-
hátíð víðast hvar og fúglarnir farnir að
verpa. Á föstunni var bannað að leggja sér
egg til munns og kjöt sömuleiðis, marga
hefur því væntanlega verið farið að langa í
þennan mat. Egg voru því oft stór hluti af
páskamáltíðinni og einnig var til siðs að
gefa egg, til dæmis var algengt að hús-
bændur gæfu vinnufólki sínu egg í páska-
gjöf. Börnin máttu fara út í skóg að tína
egg og til að borgarbörn feru ekki á mis
við þann sið, þá földu foreldrar egg úti í
garði sem börnin síðan leituðu að.
aðar við að lita eggin og skreyta, oft voru
vísdómsorð skrifuð á blað og þeim smokr-
að niður í eggin. í Tékkóslóvakíu eru egg-
in svo fagurlega skreytt að þau eru nánast
listaverk á eftir. Eftir að búið er að blása
innvolsinu úr, þá er eggið þakið vaxi og
fínlegt munstur og myndir eru skrapaðar
þar í. Egginu er því næst difið í lit, þar næst
er meira munstur skafið í vaxið og egginu
difið í annan lit. Þetta er endurtekið mörg-
um sinnum þar til eggið er orðið afar lit-
skrúðugt og fagurlega skreytt. Eggin eru
ýmist gefin, sett í hreiðurkörfú sem skreyt-
ir páskaborðið eða að band er þrætt í þau
og þau hengd á grein sem komið hefúr
verið fyrir í fagurlega skreyttum leirpotti.
Kirkjuklukkurnar fara
til Rómar
Kirkjuklukkur kaþólskra kirkna í Frakk-
landi hringja ekki frá skírdegi til páskadags
og börnunum er sagt að þær hafi farið til
Rómarborgar. Á páskadag koma þær til-
baka og fera börnunum þá gjafir. Foreldr-
arnir hafa þá falið lítil sykuregg eða fiska,
súkkulaðiegg, — kanínur eða — bjöllur í
garðinum og börnin eiga að leita að
gjöfunum sem bjöllurnar færðu þeim. í
Mið-Frakklandi tíðkast á nokkrum stöðum
að halda dansleiki á páskadag og þar er
elduð sérstök kæfa, paté de Paques, sem er
búin til úr kjöti og eggjum.
Páskahéri og ný sumarföt
í Þýskalandi
Páskahérinn kemur með sælgæti handa
bömunum í Þýskalandi um páskana. Páska-
hérinn er með körfu á bakinu sem er full af
eggjum, bæði sætindaegg og skreytt egg
sem hérinn hefur málað sjálfur. Eggin set-
ur hann víðs vegar í garða og börnin leita
að þeim á páskadag. Þar sem páskarnir eru
vorhátíð fá börnin gjarnan að fara í ný
sumarföt í fyrsta sinn þá; stelpurnar í kjóla
og hálfsokka og strákarnir í stuttbuxur.
Fyrstu páskaeggin á íslandi
í Björnsbakaríi 1920
Á íslandi komu fyrstu páskaeggin á
markaðinn um 1920 og fengust í Björns-
bakaríi í Reykjavík. Fyrst voru eggin úr
pappa en súkkulaðieggin komu síðar.
Súkkulaðieggin voru þá mun meira skreytt
að utan en nú og margir halda því fram að
þá hafi verið meira innan í þeim, en alla
vega hefúr málshátturinn haldist á sínum
stað. Gulur litur hefur orðið páskalitur á
sama hátt og sá rauði jólanna, enda minnir
guli liturinn óneitanlega á að sumarið er á
næsta leyti — og eflaust spila gulu hænu-
ungarnir þarna eitthvað inn í. Og nú eru
marglit og fagurlega skreytt egg hengd á
birkihríslurnar og híbýli manna skreytt
með þeim, sem er ólíkt skemmtilegra en
að nota þær til að hýða börnin með.
Heimildir: Árni Björnsson: Saga daganna, Saga Rvík
1977. Ingemar Linan; Páskens ABC, Forum, Lund
1973- Nils-Arvid Bringéns: Árets fester, LTS förlag.
Stockholm, 1976. Kathryn Jackson: Around the
World with Koa Koala, Western Publishing, New
York, 1974.
30 VIKAN 6, TBL. 1989