Vikan - 23.03.1989, Blaðsíða 39

„Það er mín skoðun að málið sé verr statt nú en oft áður,“ segir Ólafur Þórðarson.
„Eftir nokkur ár getur
vel verið komið í tísku
að tala gott mál"
Mikið er um tökuorð og slettur og um
tíma höfðu margir miklar áhyggjur af
þessu og mikil umræða var í gangi. Ég held
að þessi ótti sé ýktur, tökuorð koma og
fara, þau eru bundin tíðarandanum eða
tískunni en hins vegar hefur enskan aldrei
hljómað meira í eyrum fólks en nú. Spurn-
ingin er hvað það leiðir af sér. Myndbönd-
in komu inn í landið án nokkurra athuga-
semda svo árum skipti og ekkert var að-
hafst í þeim efhum. Einnig sýna rannsóknir
að unglingar hlusta meira á engilsaxneska
tónlist en nokkurn tíma áður.
Það er annað en tökuorðin og sletturnar
sem ég hef áhyggjur af og má þar nefha
orðafæð, linmælgi, orðaröð eða setninga-
röð, framsögn og áherslurugling. Þetta eru
atriði sem ég tel að sé mjög ábótavant í út-
varpi sem og annars staðar og að ástæða sé
til að gæta íhaldssemi hvað málið varðar.
Málið breytist vissulega í tímans rás. Göm-
ul orðatiltæki sem voru smíðuð úr alda-
gamalli verkmenningu eiga eftir að hverfa
með vaxandi tækni og það verður sífellt
erflðara fýrir íhaldssama málvöndunar-
menn að verja það sem talið er vera rétt.“
Það er ekki sama hver notar
sletturnar eða hvernig
„Við verðum að athuga það að ungt fólk
í dag upplifir veröldina á allt annan hátt en
áður. Það er að fara í gegnum skeið gífur-
legra breytinga þar sem tölvur og fjölmiðl-
ar gegna stóru hlutverki. Þess vegna tel ég
að erfitt verði að mæla áhrif erlendrar
tungu nema til lengri tíma sé litið. Þó held
ég að íhaldssemi skaði ekki í þessum mál-
um því hún er gott aðhald og ég vil halda
fast í þær reglur sem eru í gildi.
Það hvíla ákveðnar skyldur á fjölmiðlun-
um en þeir bera samt takmarkaða ábyrgð á
málinu því það eru miklu fleiri sem mótar
það. Ég tel farsælast hverjum manni sem
vinnur við fjölmiðla að nota það mál sem
honum er eðlilegt, það mál sem hann hef-
ur alist upp við.
Beinum útsendingum sem orðnar eru
daglegt brauð fylgir mikill taugastrekking-
ur, orðin koma og fara og verða ekki aftur
tekin. Þar kemur fram það mál sem fólkið
talar. Oft fylgja þeim einhver mismæli og
orðafæð sem gera það að verkum að ís-
lenskan lætur enn fátæklegar í eyrum en
ella. Hins vegar finnst mér oft að þegar vel
er gert hvað málið varðar láti flestir sér
fátt um finnast og það held ég að sé versta
meðhöndlun sem málið fær.
Það er of lítið gert af því að spreyta sig
á nýyrðum því það er skemmtileg viðleitni
og svo ég minnist nú aftur á sletturnar þá
er ekki sama hver notar þær og hvernig.
Þær geta verið skemmtilegar ef viðkom-
andi hefur vald á textanum og notar þær
sem undirstrikun á efnisinnihaldi.
Það er eitt af okkar meginvandamálum
hvernig við ætlum að viðhalda máltilfinn-
ingunni og í þeim efnum þarf íslenskt
menntakerfi meira en orðin tóm því það
er ekki á valdi fjölmiðlanna að gera það
nema þá að litlu leyti." □
„Það er mín skoðun að málið sé verr
statt nú en oft áður. Hér áður töluðu
menn gott og kjamyrt íslenskt mál en
nú er mikið um enskuslettur og alls
kyns frasa, sem dagskrárgerðarmenn
vÚja festast í, segir Ólafur Þórðarson,
fulltrúi léttrar tónlistar RÚV.
„Sjónvarpið á mikinn þátt í hvað málinu
hefur hrakað því þar er efnið að miklu
leyti erlent og þá aðallega á ensku. Nú er
svo komið að fólk þolir vart að sjá myndir
með frönsku eða norrænu tali. Svo vant er
það að hafa allt á ensku. Einnig er lestrar-
kunnátta landsmanna yfirleitt orðin mjög
bágborin og ekki nóg gert til að vanda um
fyrir fólki. Mér finnst götumál að sumu
leyti vera komið inn á stöðvarnar og á það
sérstaklega við þegar talað er við ungt
fólk.
Við ráðningu fólks á Rás 2 er lögð mikil
áhersla á að talað sé gott mál, þ.e. fólk hafi
bæði góðan ffamburð og tali rétt mál. Það
dugar ekki að hafa annaðhvort. Hins vegar
getur alltaf komið fýrir í beinni útsend-
ingu að fólk missi einhverja vitleysu út úr
sér. Það er aftur á móti verra þegar dag-
skrárgerðarmenn eru að leika sér að því að
snúa við málsháttum eða blanda nokkrum
saman. Það er ekki rétti vettvangurinn til
að vera fyndinn. Við vitum að börn hlusta
mikið á útvarp og í meiri mæli á þessar
nýju stöðvar og þetta er ekki gott vega-
nesti fyrir þau. Þessu held ég að fólk sem
starfar við útvarp geri sér ekki nógu mikla
grein fyrir.
Börnin læra það sem fyrir þeim er haft,
stendur einhvers staðar, og þetta á auðvit-
að við um málfarið. Á þeim heimilum þar
sem talað er rétt og fallegt mál má búast
við að börnin fái rétta tilfinningu fyrir ís-
lensku máli og ég held að þarna liggi
hundurinn grafinn. Eitt af því sem ég hef
tekið eftir í útvarpi og sjónvarpi er að
setningaskipan er stundum brengluð og
sumir skilja hreint og beint ekki merkingu
sumra orða og nota þau í röngu samhengi.
Annars er líklega best að benda á Rás 1,
þar er eða var að minnsta kosti, talað rétt
og fallegt mál og nægir þar að benda á þuli
ríkisútvarpsins: Pétur Pétursson, Jón Múla,
Jóhannes Arason, Ragnheiði Ástu o.fl. Nú,
svo er líka þáttur sem heitir Daglegt mál.
Hann getur eflaust hjálpað.
Ég held að þó málið sé illa statt núna þá
geti vel verið að eftir nokkurn tíma verði
það komið í tísku að tala gott mál. Það er
hægt að gera íslenskt mál vinsælt eins og
allt annað. fslensk tunga er eitt það dýr-
mætasta sem við eigum og við verðum að
standa vörð um hana, hvað sem hver
segir.“
Hættum að „fíla“ alla hluti
Eins og ffam kemur í máli þessara
þriggja manna þá hafa þeir allir áhuga á að
viðhalda góðu málfari þó áherslurnar séu
ekki þær sömu. Einnig kemur ffam að það
er enn von til þess að bjarga málinu ef við
einbeitum okkur að því að tala eðlilegt
mál, það mál sem við ölumst upp við.
Ekki vilja þeir meina að það sé útvarp-
inu að kenna að svona er komið fýrir mál-
inu því eins og einn sagði þá er útvarpið
einfaldlega spegill samfélagsins en það er
ekki víst að allir samþykki það enda hefur
fólk mismunandi skoðanir á þessu máli
sem og öðrum.
En ef við ætglum að tala gott mál án þess
að þurfa að nota útlensku í öðru hverju
orði, þá þurfum við að taka okkur á — og á
það við um okkur öll þó sumir aðilar vegi
þyngra en aðrir og er þá átt við
skólakerfið fyrst og fremst en einnig fjöl-
skyldurnar og fjölmiðlana því þeir eru
ekki alsaklausir.
Það er kominn tími til að við hættum að
„fíla“ alla hluti og njótum þess að tala ís-
lensku, því það er hvað sem hver segir
málið okkar þó til séu menn sem eru á
móti því að við höfum okkar eigið mál
vegna smæðar okkar. □
Frh. á næstu síðu
6. TBL. 1989 VIKAN 37