Vikan - 04.05.1991, Blaðsíða 68

HÖFUNDUR: JÓNA RÚNA KVARAN MIÐILL
INNGANGUR VEGNA FYRIRSPURNA UM GAGNRÝNI
Að gefnu tilefni mun ég á nœstunni svara fyrirspurnum lesenda um eitt og
annað sem er áhugavert og hentar sem umhugsunarefni fyrir allt heilbrigt
fóik. Nokkuð sem við erum að velta fyrir okkur og viðkemur því sem við
erum flestað kljást við í einhverri mynd ísamskiptum okkarhvert við annað.
Eitt afþví sem ég hef oft verið spurð um í bréfum frá lesendum er fyrirbrigðið
„gagnrýni". Hún fœr oft óþarflega mikið líf f daglegu lífi okkar og ég œtla
að þessu sinni að fjalla um hana. Rétt er að undirstrika að umfjöllun mín er
alls ekki fagleg heldur byggist á innsœi, hyggjuviti og staðgóðri reynslu-
okkar því mjög af skornum
skammti. Ef við erum til dæm-
is átta ára, nýklippt og mamma
lagði líf sitt og sál ( ágæta
burstaklippingu spyrja félag-
arnir kannski hvort garðsláttu-
vélin hafi farið á hundrað kíló-
metra hraða yfir skallann á
okkur. Þá verðum við rosalega
spæld.
Undir slíkum kringumstæð-
um hlaupum viö venjulegast
inn með kökkinn í hálsinum og
tárin í augunum og finnum
okkur þá efnismestu og
stærstu húfu sem heimilið hef-
þekkingu minni.
Ég mun þrátt fyrir þessar almennu hugleiðingar í nœstu blöðum eftir
atvikum halda ótrauð áfram að svara bréfum sem varða
einstaklinginn og hans velferð. Afþessum ástœðum er
sjálfsagt að halda áfram að skrifa mér slík bréf.
íþannig bréfum íhuga ég manngerðina og
hugsanlega hœfileika viðkomandi, auk þess
sem ég skoða aðstœður og mögulegar
afleiðingar þeirra. Munið bara að
handskrifa bréfin og segja mér
undan og ofan af
högum ykkar. Ég
breyti öllu sem þarf
að breyta
þannig
að alls ekki er
hœgt að rekja
slóð bréfanna til ykkar.
Nú er okkur mikill vandi
á höndum vegna þess
að gagnrýni er eitt af
því sem við flest þolum engan
veginn. Auk þess að vera
ótrúlega viðkvæm fyrir mögu-
legri gagnrýni annarra finnst
okkur í næstum öllum tilvikum
að hún sé fullkomlega óréttmæt
og mjög ósmekkleg. í þessum
efnum er svo sem af nógu að
taka og þessar hugleiðingar
mínar verða náttúrlega engan
veginn tæmandi heldur er til-
gangur þeirra miklu fremur að
hrista ögn upp í huga okkar og
tilfinningum.
Við gætum örugglega verið
að svekkja okkur yfir þessum
annars áhugaverðu efnum í
marga klukkutíma ef okkur
sýndist svo. Málið er bara það
að hætt er við að við myndum
falla fullkomlega saman og
finnast við alla jafna vera of-
sótt af sérhæfðum gagnrýn-
endum. Við reynum eins og
áður að vera málefnaleg og
sanngjörn en erum ekkert að
gera neinar þær rannsóknir
sem leitt gætu yfir okkur vesen
eða vandræði. Við reynum
sem sagt að hafa þínulítið
gaman af þessu líka.
Vonandi verður enginn voða
sár eða svekktur þó við kunn-
um að höggva nærri einhverj-
um þeim einstaklingum sem
eru fullfyrirferðarmiklir gagn-
rýnendur og eru daglega aö
hella takmörkuðum skilningi
sínum á hæfileikum og mann-
kostum annarra yfir okkur hin,
meö kannski verulega
óáhugaverðum árangri. Það
eru náttúrlega til gagnrýnend-
ur sem telja sig lýsa mannlífið
upp, auk þess sem þeir telja
sig sumir hverjir yfir allt venju-
legt fólk hafna, en merkja eng-
an veginn hvað auðveldlega
mætti lifa hamingjusamur til
æviloka án athugasemda
þeirra.
Verst er þó þegar þessir
sjálfskipuðu sáluhjálparar
annarra eru í ofanálag að
gagnrýna ýmist listræna hæfi-
leika eða jafnvel manngildi
fólks, án þess kannski svo
mikið sem hafa hálfan skilning
á viðkomandi manneskju eða
athöfnum hennar og augljós-
um hæfileikum.
Þegar við erum börn erum
við sérlega næm á alla gagn-
rýni, hvort heldur er foreldra
eða leikfélaga. Við kunnum
ekki á þessum árum að bregð-
ast við gagnrýni á nákvæm-
lega þann hagstæðasta hátt
sem hugsast getur og varnir
ur upp á að bjóða og skellum á
höfuðið á okkur. Við sofum,
horfum á sjónvarp og borðum
með húfuna í sjö daga á eftir,
ásamt því að nota hana stöð-
ugt úti. Þarna er á ferðinni
persónuleikabreyting sem ofur
eðlileg afleiðing af óþarfa
stríðni og hugsunarlausri
áreitni félaganna. Þeir meintu
svo sem ekki neitt með þess-
ari ósmekklegu gagnrýni sem
hafði þó svona mikil áhrif á
viðkomandi barn og athafnir
þess og hegðun næstu daga á
eftir.
Við foreldrarnir erum sum
hver nokkuð lagin viö að gagn-
rýna börnin okkar, sérstaklega
þegar á unglinsár er komiö.
Við virðumst stundum gleyma
að við vorum líka eitt sinn
leiðinlegir og uppivöðslusamir
unglingar og síst skárri en
unglingar nútímans. En okkur
fannst líklega flestum á sínum
tíma að við værum bæði ó-
missandi, alvitur og í alla staði
fullkomin, þó aðrir og fullorðn-
ari einstaklingar væru ekki
nákvæmlega sömu skoðunar.
Það er ekkert upplífgandi
fyrir sjálfstraust unglings að fá
kannski athugasemdir eins og
þessar: „Þetta eru fáránleg föt
sem þú gengur í“ eða „Hvernig
heldurðu aö geðheilsa þín
verði í framtíðinni ef þú ætlar
að hlusta á þetta þungarokk
daginn út og inn án þess að
hvíla þig á milli?" Eins erum
við foreldrarnir nokkuð lagnir
við sletturekuskaþ og gagnrýni
\
68 VIKAN 9. TBL. 1991