Vikan - 09.01.1992, Blaðsíða 40

RAUNIR
REYNISTAÐAR
að má segja aö hóf þaö sem haldiö
var að Reynistað árið 1845 hafi
verið óvenjulegt í meira lagi því þar
var drukkiö erfi manna sem látist
höföu sextíu og fimm árum áður.
Húsbændurnir, hjónin Einar umboösmaður
Stephansson og Ragnheiður Benediktsdóttir
Vídalín, höföu boðið sextán manns til erfis
þessa. Og hvert er þá tilefnið? Jarðneskar leif-
ar Reynistaðarbræðra eru loks komnar heim
eftir að hafa legið á víðavangi í sextíu og fimm
ár og lýkur með því harmsögunni um hið dular-
fulla hvarf þeirra bræðra og afleiðingar þess.
Þegar þessi saga Reynistaðarbræðra hefst
hefur sonur Bjarna sýslumanns á Þingeyrum,
Halldór Vídalín, fengið Reynistaðarklaustur og
býr þar ásamt konu sinni, Ragnheiði Einars-
dóttur frá Söndum í Miðfirði. Þau áttu mörg
börn: Bjarna, sem nú var kominn í skóla á
Hólum, Pál, Einar, Benedikt, Björgu, Hólmfríði,
Önnu, Sigríðir og Elínu.
Húskarl sá var á Stað sem mjög var fyrir öll-
um húsráðum með Ragnheiði og hét hann Jón
Þorvaldsson, kallaður Austmann. Halldór
klausturhaldari lét konu sína miklu ráða á
staðnum því hún var vitur kona, forsjál og
framtakssöm. Jón Austmann var mikill fyrir
sér, karlmenni mikið, skapharður og óvæginn.
Þá bjó á Hryggjum Jón sterki Þorsteinsson
frá Álfgeirsvöllum. Hann átti ómegð og mátti
fátækan kalla.
Eitt sinn lagði Jón Austmann það til að Jóni
sterka væri byggt út af Hryggjum. Jón svaraði
fáu en bauð Austmanni í krók. Sagt er að þá
hafi Austmann boðið Jóni að glíma. En Ragn-
heiður húsfreyja sá svo um að þeir fyrir bæna-
stað hennar hættu við átök þessi því hún hugði
illt myndi af leiða. Eigi varð heldur af því að
Jóni væri byggt út. En ærin óvild varð síðan
með þeim nöfnum.
Jón prestur og læknir Gunnlaugsson bjó þá
í Holtsmúla og var mjög hniginn að aldri. Hann
hafði verið mjög gildur maður og sterkur en þó
haltur síðan hann kól á fótum þegar hann var
á ferð í Hólaskóla. Kölluðu menn það ei ein-
leikið og kenndu glettingum Galdra-Lofts.
Mælt er að heldur hafi verið kalt með þeim
Halldóri Vídalín en ekki kunnugt hvað valdið
hafi.
Það var kvöð á Klaustrinu að gefa presti eina
máltíð í hvert sinn sem hann söng messu og
var Jóni presti jafnan borinn grautur og spóna-
matur.
Bjarni, sonur Halldórs og Ragnheiðar, var
þá nær tvítugu og kominn í skóla að Hólum.
Hann var æringi og hafði margt að gamni.
Hann glettist oft við Jón prest og hló að
■ Jarðneskar leifar Reynistað-
arbræðra eru loks komnar
heim eftir að hafa legið ó
víðavangi ■ sextíu og fimm ár
og lýkur með því harmsögunni
um hið dularfulla hvarf þeirra
bræðra og afleiðingar þess.
honum. Það var eitt sinn aö Bjarni skvetti úr
spæni prests bæði ofan um hann og svo á
matborðið en prestur áður orðinn skjálfhentur.
Reiddist prestur þessu sem von var og mælti
oftar en einu sinni: „Þú skalt ekki fá graut,
Bjarni. Þú skalt deyja úr hungri.“
Halldór Vídalín heyrði þessi orð prests og
varð þeim presti þá mjög að orðum, svo til
ryskinga kom. En þar eð prestur var bæöi
gamall orðinn og haltur bar hann lægri hlut en
Halldór hafði verið glíminn. Jón prestur hafði
verið manna best hærður en er Halldór í rysk-
ingum þessum tók að slíta mjög hár af gamla
manninum reyndi Ragnheiður húsfreyja að
skilja meö þeim með því að kalla á mann sinn.
Þá greip Jón Halldór og bar hann hvernig sem
hann braust um og fór með hann upp á loft í
sængurherbergi.
Fjárfæð var mikil um þessar mundir sökum
fjársýki og afleiðinga hennar, fjárskurðarins,
eins og greinir í árbókum. Sendu því margir til
fjárkaupa norðaustur og suðaustur.
Það var sumarið 1780 að Halldór Vídalín
sendi suðaustur í Skaptafellsþing til fjárkaupa
Jón Austmann og Bjarna son sinn. Þetta var á
öndverðum slætti. Þeir riðu suður Kjöl með fáa
áburðarhesta en höfðu með sér peninga og
smíðað silfur. Fóru þeir allir austur í sveitir og
hófu kaup sín.
Þegar þeir voru að fjárkaupum þess-
um er sagt að eitt sinn hafi Bjarni komið í
smiðju þar sem prestur nokkur var að smíða
járn. Svo var ástatt um prest þennan að hann
átti þunga með vinnukonu sinni. Bjarni tók þá
upp járnbút einn sem lá hjá presti og mælti:
Tvíllaust þetta tel ég stál,
tólin prests eru komin á ról.
Prestur hélt að Bjarni væri að skensa sig
vegna vinnukonunnar en um það hafði Bjarni
enga hugmynd og brást prestur því reiður við
og svaraði í bræði sinni:
Ýli þín af sulti sál
sólarlaus fyrir næstu jól.
Sumir minntust einnig síðar ummæla Jóns
gamla prests á Hryggjum um Bjarna: „Þú skalt
deyja úr hungri." Þóttu þessi orð á hrína þegar
atburða þeirra sem á eftir fóru var gætt.
Þau Halldór og Ragnheiður sendu suður til
aðstoöar við fjárkaupin landseta einn sem Sig-
urður hét og bjó að Daufá. Með Sigurði létu
þau hjónin fara son sinn, Einar, sem þá var
aðeins ellefu vetra. Drengurinn var mjög nauð-
ugur til farar þessarar og er sagt að hann seg-
ist eigi mundu aftur koma. Öllum gast sérlega
vel að dreng þessum og er sagt að hann bæði
móður sína þess innilega að hann þyrfti eigi að
fara en hún vildi ekki annað heyra. Það sem
drengurinn gerði þá var lengi síðan í minnum
haft. Hann skipti gullum sínum með öðrum
börnum þarna á klaustrinu.
Áttu hjónin eftir að minnast þessarar ákvöró-
unar sárlega þvi hann kom aldrei aftur enda
virðist hann, þótt ungur væri, hafa fundið til
feigðar.
Þeir Sigurður mættu á Kili Jóni biskupi Teits-
syni, þegar hann fluttist norður til Hóla, og
Katrínu dóttur biskups sem með honum var.
Henni leist sérstaklega vel á Einar litla en hún
giftist síðar Benedikt Vídalín bróður hans.
En nú riðu þeir Sigurður austur og fundu þá
Jón Austmann og Bjarna. Þeir höfðu keypt
margt fé, tvö stór hundruð, og varð þeim síð-
farið því eftir mestum hluta fjárins urðu þeir að
bíða fram yfir réttir.
Nú báðu margir góðir menn þá að leggja
ekki á fjöllin við vetur sjálfan og buðu að taka
þá til veturvistar og koma fyrir fé þeirra. En Jón
Austmann mátti ekki annað heyra en áfram
yrði haldið.
[ för með þeim til fylgdar var sonur Daða
prests í Reyniþingum Guðmundssonar, sem
Jón hét.
36 VIKAN l.TBL. 1992