Vikan - 20.02.1992, Blaðsíða 36

JÓNA RÚNA KVARAN MIÐILL SVARAR BRÉFIFRÁ LESANDA
SVAR TIL
SEXTÁN
ÁRA
STRÁKS
Barsmíðar
á börnum
Þægilega Jóna Rúna!
Ég á nú frekar erfitt með að skrifa þér, senni-
lega vegna þess að bæði er ég óvanur og svo
veit ég varla hvernig hægt er, svo vel fari, að
tala um það sem ég þarf að bera undir þig.
Þannig er mál með vexti að ég er sextán ára
strákur og er að springa í loft upp afsársauka
og reiði. Ég á mömmu sem hefur barið mig
hvað eftir annað frá því að ég man fyrst eftir
mér. Ég er úr stórri fjölskyldu og á bæði yngri
og eldri systkini. Pabbi og mamma eru gift en
hann vinnur mikið og er sjaldan heima.
Kannski er hann að flýja mömmu sem er mjög
erfið í skapi og verður öllu að ráða.
Við eigum allt af öllu og ef eitthvað er alltot
mikið. Eins förum við oft út og eigum nóg al
seðlum. Tilefni þessa bréfs er að ég kæri mig
ekki um að vera til lengur og alls ekki að láta
berja mig hvenær sem hún er ekki sammála
mér. Ég get alveg viðurkennt að ég ríf kjaft á
móti þegar hún er að stressa mig með enda-
lausu nöldri og kjaftæði. Maður má bara ekki
hafa skoðanir. Það má segja að ég sé frekar
lokaður en skapmikill og þoli alls ekki að aðrir
stjórni mér.
Mér gengur ágætlega í skóla nema mérleið-
ist leikfimi rosalega. Ég er oft lengi úti á kvöldin
og hefsvolítið smakkað vín en finnstþað vont.
Efhún mætti ráða ætti ég að vera kominn heim
klukkan átta og helst ekki að eiga neina félaga.
Henni finnst þeir allir svo spilltir og er sífellt að
benda mér á hvað bæði ég og þeir séum
heimskir og spilltir og kunnum ekkert gott að
meta.
Mig langar að verða læknir en ég er ekkert
viss um að ég nenni að lifa miklu lengur efhún
ætlar að halda áfram að niðurlægja mig með
endalausu aðfinnslum og svo ber hún mig og
lemur ef hún fær bara ekki að ráða öllu. Meira
að segja notar hún kertastjaka og annað dót til
að hræða mig og hleypur þá á eftir mér með
gripinn á lofti og er þá alveg eins líkleg til að
láta hann vaða á mig eða eitthvað.
Hún er til dæmis alltafað setja ofan i við mig
og gagnrýnir flest í fari minu, alveg eins og
hún þoli mig bara alls ekki. Hún hatar mig ör-
ugglega. Einstaka sinnum getur hún verið góð
en mér finnst það eiginlega líka óþægilegt af
því að þá er ég alltaf að hugsa um þegar hún
er leiðinleg og ofbeldisgjörn. Ég get engum
sagt frá þessu vegna þess að ég skammast
mín svo fyrir þetta og hún er nú einu sinni
mamma min. Hvað á ég að gera, kæra Jóna?
Mér vex þetta allt svo í augum að stundum get
ég ekki sofnað fyrr en þá seint og síðar meir.
Ég spila svolítið á munnhörpu og svo les ég
mikið og horfi á kvikmyndir. Mér finnst lika allt-
of mikið um stress og læti bæði í skólanum og
heima, eiginlega er alls staðar svo mikill hraði
á öllum og öllu. Vonandi nennir þú að svara
þessu og gefa mér einhver ráð.
Takk fyrir,
Einn spældur og uppgefinn.
Elskulegi Spældur!
Mér þykir þú aldeilis sitja í erfiðri súpu og svo sann-
arlega nenni ég að íhuga ástandið með þér. Það
vill svo til að mér hafa á undanförnum árum borist
allmörg bréf frá börnum og unglingum, ekki síður en
fullorðnum, sem öll eiga það sameiginlegt að tengj-
ast líkamlegu eða andlegu ofbeldi hvers konar. Það
verður þó að segjast eins og er að flestir bréfritarar
kvarta yfir barsmíðum karla á konum og börnum en
færri undan líkamsmeiðingum kvenna. Nokkuð
virðist þó vera um slíkt meðal barna sem það verða
að þola og fela. Auðvitað mun ég reyna að svara
sem flestum bréfum en sumum safna ég saman og
svara við tækifæri með einni ýtarlegri hugleiðingu.
Öllum bréfum er reynt að svara þó það dragist eitt-
hvað.
Enn og aftur minni ég á að mitt hlutverk er fremur
að veita heilbrigðum leiðsögn og ábendingar og
íhuga með innsæi mínu og hyggjuviti eðli og mögu-
leg áhrif þess sem bréfritarar bera undir mig. Ég
mun þó aldrei leysa nein vandamál, einungis benda
á mögulegar leiðir út úr hvers kyns tímabundnu
ástandi eðlilegra en kannski erfiðra reynsluþátta
sem heilbrigt fólk verður að takast á við í lífsins
ólgusjó. Við eigum sérstaklega þjálfað fagfólk til að
takast á við og leysa með okkur hvers kyns vanda-
mál og ættum að sjálfsögðu eftir atvikum að not-
færa okkur þá aðstoð. Hvað um það, kæri Spældur,
við sjáum hvernig þitt ástand virkar á mig og hvernig
mín viðhorf kunna að notast þér. Það kemur bara i
Ijós eða þannig.
ÓÞJÁL BÖRN RÉTTLÆTA EKKI OFBELDI
Vissulega er niðurlægjandi að upplifa sig umkomu-
lausan vegna barsmíða foreldris og að því er virðist
af engum eða alla vega takmörkuðum ástæðum.
Vart verður skökk framkoma barns að mati foreldris
til að réttlæta valdniðslu á því. Þar sem þú hefur
mátt sæta þannig afgreiðslu á sjálfum þér í uppvexti
þinum er vart hægt að ímynda sér að þú munir ekki
uppskera einhvern hnekk af þvi sálarlega. Þó má
kannski hjálpa þér að uppræta brenglið og ósóm-
ann ef rétt er á haldið og fagmaður tekur í taumana
og vinnur að sálarlegri uppbyggingu þinni um tíma.
Vegna þess að þú bendir á að þú sért fremur
skapmikill og kannski frekur er ágætt til að byrja
með að íhuga það sérstaklega. Með tilliti til þess má
búast við að einmitt þeir þættir skaphafnar þinnar
henti mömmu þinni ekki ef ykkur verður sundurorða
og getið ekki notað samræður til lausnar ágrein-
ingsefna sem upp koma á milli ykkar af ýmsum til-
efnum.
Vissulega er enginn vandi að vera þolinmóður
uppalandi ef börnin okkar eru nokkurn veginn eins
og við kjósum. Aftur á móti reynir einmitt á þann þátt
skaphafnar okkar ef við erum að kljást við erfið og
uppátektarsöm börn. Hvað sem öllum erfiðum og
óþjálum einstaklingum líður gefur erfitt barn foreldri
engan rétt til að beita það ofbeldi, hvorki andlegu
eða líkamlegu.
VALDNÍÐSLA RÖNG EN
MÁTTUR MIKILVÆGUR
Ef við notum skakka valdbeitingu til að neyða börnin
okkar til að fylgja reglum þeim og bönnum sem við
kjósum aö þau lúti erum við á mjög varhugaverðum
leiðum hvað varðar hentugt og kærleiksríkt uppeldi.
Auk þess erum við með þannig afstöðu að fyrirgera
möguleikum okkar á því að reynast þessum börn-
um heilbrigðar og friðsamar fyrirmyndir. Valdbeiting
í einhverjum myndum virðist vera hjá sumum það
sem vilji og markmið snúast um, jafnvel þó valda-
fíknin reynist í flestum tilvikum miður líkleg til að
gefa af sér annað en vonbrigði, ótta, reiði og kulda-
biturð þeirra sem fyrir verða.
Til eru einstaklingar sem telja lífið harla lítils virði
ef þeim hlotnast ekki einhver völd og þá helst yfir
öðrum og óverulegri einstakhrflgum eða kannski að-
stæðum. Það getur verið mun erfiðara fyrir barn en
fullorðinn sem verður fórnarlamb þess valdasjúka
að verjast misbeitingu eða ofnotkun þess valds sem
gerandi tekur sér í lífi þess. Þá staðreynd ættu
valdasjúkir að ígrunda og reyndar allir sem ofnota
vald með einhverjum hætti.
Einstaka fólk ruglar saman því sem kalla mætti
mátt og vald. Máttur einstaklingsins er innra afl sem
verður að teljast gagnlegt og oftar en ekki líklegt til
að skapa skilyrði til framfara og aukins listræns
ávinnings þeirra sem þannig innra afl rekur til fram-
kvæmda og sköpunar. Máttur manna framkallar oft-
ar en ekki skilyrði á stórkostlegum umskiptum og
margþættum menningarlegum sem mannlegum
framkvæmdum sem geta orðið lyftistöng fyrir sam-
félög og mannleg samskipti á hinum ýmsu sviðum.
Nauðsynlegt er að sjá og greina mismun á þessu
tvennu, það er valdi og mætti.
KÚGUNARFERLI HARÐSTJÓRA
Valdbeiting er ekki óalgeng á heimilum og oftar en
ekki verður skökk valdbeiting til að fjötra fólk. Hjón
geta átt í miklum samskiptaerfiðleikum ef annað er
gjarnt á að fá fram vilja sinn með ofbeldi sem er
venjulega byggt á kúgunaratferli sem er drottnunar-
kennt og niðurlægjandi fyrir þann aðilann sem fyrir
verður. Það hefur sýnt sig svo um munar að öldum
saman hefur skökk valdbeiting haft í för með sér
ótrúlega erfiðleika í mannlegum samskiptum og
niðurlægingu. Valdníðsla verður alltaf afsiðun á ein-
hvern hátt, hvað sem hver segir.
Valdasjúkir harðstjórar hafa fótum troðið góðan
vilja þeirra sem þeir með misnotkun valds hafa neytt
eða þvingaö til framkvæmda sem alls ekki hafa orð-
ið mannkyninu til framdráttar. Sannleikurinn aftur á
móti er sá að ekkert vald, hvorki á himni eða jörðu,
er það sterkt í raun að það sé í innsta eðli sínu lík-
legt til að gera mannfólkið betra eða fullkomnara,
hvað þá siðmenntaðra.
RÖNG VALDBEITING ER BÖL
Vald veldur ótta. Framkoma, sem er tilkomin vegna
ótta við hugsanlegar refsingar, er aldrei rétt og verð-
ur aldrei rétt eða með öðrum orðum siðferðilega
styrkjandi eða á annan hátt líkleg til að reynast
göfgandi.
Þess vegna ætti enginn að hafa það markmið að
komast í þá aöstöðu eða til þeirra áhrifa í lífi ann-
arra að fá tækifæri til að misnota vald. Hvers kyns
valdbeiting eða valdatogstreita er á marga vegu
vísir að einhvers konar böli og armæðu í lifi þeirra
sem annaðhvort misnota eða verða fórnarlömb
þannig atferlis.
SANDUR AF SEÐLUM DUGAR SKAMMT
Eins og kemur fram í bréfi þínu átt þú við mikla
samskiptaörðugleika við móður þína að stríða og
hún er mjög vanstillt, sýnist mér, það vanstillt að
36 VIKAN 4. TBL. 1992