Vikan - 12.07.1973, Blaðsíða 11

MYNDIR: SIGURGEIR SIGURJÓNSSON
TEXTI: TRAUSTI ÓLAFSSON
Þorbjörn með Móða. Móði
er notaður við mælingar á
segulsviði og var smiðaður
í raunvísindastofnuninni.
Þessi mynd af Þorbirni er
tekin í eðlisfræðistofunni,
sem hann veitir forstöðu.
— Ég var ekki i neinum tengsl-
um við þá starfsemi persónulega,
nema þegar þeir fluttu mig yfir
sundið til óviþjóöar. En allir lásu
iréttablöð hreyfingarinnar. Eftir
þvl sem á leið óx neðanjaröar-
hreyfingunni fiskur um hrygg og
áöur en ég fór frá Höfn, var næst-
um daglegur viðburöur að
sprengdar væru byggingar, þar
sem unnið var fyrir Þjóðverja.
Þorbjörn kom heim skömmu
fyrir striöslok. Hann starfaði þá i
nokkra mánuði við rannsóknir á
jarðhitasvæðinu i Hveragerði, en
bein eðlisfræðileg verkefni voru
ekki fyrir hendi.
Fyrir tilstilli Björns Sigjrðs-
sonar forstjóra rannsóknar-
stöövarinnar á Keldum varð að
ráði, að Þorbjörn sigldi til Banda-
rikjanna og leggði þar stund á lif-
eölisfræði.
— En þegar ég sá hvað árangur
hafði náðst i kjarneðlisfræðinni,
sem speglaöist i tilkomu kjarn-
orkusprengjunnar, fannst mér
skynsamlegra aö taka aflur til við
hana heldur en aö skipta yfir I lif-
eðlisfræði. Þegar ég hafði tekið
þessa ákvörðun hóf ég störf við
háskólann i Princeton og starfaði
hátt á annað ár að geimgeisla-
rannsóknum þar. Svo kom ég
heim haustið 1947 og það var enn
sem fyrr að verkefnin biðu manns
nú beinlinis ekki. Það var litil
sem engin aðstaða til visinda-
legra rannsókna á minu sviði og
ég hafði lítiö fast við að vera tií að
byrja með. Ég kenndi i mennta-
skóla og fljótlega þurfti á ein-
hverri kennslu að halda við
háskólann lika. Svo áskotnuðust
mér embætti, sem rannsóknar-
störf spunnust inn I annað veifið.
— Hvenær fer svo hagur
visindanna að vænkast á íslandi?
— Árið 1955 var haldin mikil
alþjóðaráðstefna i Genf. Hún var
kölluð Atoms for Peace Con-
ference og þar var rætt um frið-
samlega notkun kjarnorkunnar.
Ég sat þessa ráðstefnu ásamt
fleiri íslendingum og við sann-
færðumst um að mikil þörf væri á
aö koma upp aðstöðu til kjarn-
fræðirannsókna hér heima. Upp
úr þessu var Kjarnfræðanefnd
íslands stofnuð. Hún starfaði
mjög ötullega og barðist meðal
annars fyrir þvi að við háskólann
risi upp rannsóknarstofnun i
atómvisindum, sem m.a.
annaðist mælingu geislavirkra
efna. Þegar ég var ráðinn
prófessor i eölisfræöi við
háskólann 1957, var mér jáfn-
framtfalið að veita forstöðu slikri
rannsóknarstofu, sem hlaut
nafnið Eðlisfræðisstofnun
Háskólans. Segja má, aö það sé
fyrsti visirinn að Raunvisinda-
stofnun Háskólans. Starfsemin
var náttúrlega smá i sniðum i
upphafi en hún efldist smám
saman. Uppúr 1960 hljóp heil-
mikill fjörkippur i hana þvi aö þá
fengum við styrk frá Alþjóða-
kjarnorkumálastofnuninni til
þess að fást við ný verkefni og
fengum þá jafnframt aúkið fram-
lag til rekstrarins frá rikinu. Til-
lögur um að stofna raunvisinda-
stofnunina komu fram skömmu
fyrir 50 ára afmæli háskólans .1961
og nokkrum árum siðar var hafist
handa um bygginguna. Stofnunin
sjálf tók svo til starfa 1966 og
starfsemi hennar hefpr verið si-
vaxandi siðan. Nú er þetta orðin
allmyndarleg stofnun.
— Hver hafa verið helztu
viðfangsefni raunvisinda-
stofnunarinnar?
— Starfsemi Raunvisinda-
stofnunar Háskólans er margþætt
og skiptist fyrst og fremst milli
stærðfræði, eðlisfræði, efnafræði,
jarðvisinda og tölvureiknings. A
eðlisfræöistofu, sem ég veiti for-
stööu, hafa mörg viðfangsefnin
verið eitthvað I tengslum við
iarðvisindi og það stafar náttúr-
lega af þvi að hér er svo mikið ó-
unnið starf á þvi sviði. Sem dæmi
má nefna að undanfarin ár hefur
verið unnið að þvi að gera segul-
kort af landinu. Segulsviðið hefur
verið mælt úr flugvél og þvi verki
er lokið um vestur- og miðhluta
landsins og kort hafa verið teikn-
uð af suövesturhlutanum. Segul-
mælingar eru gerðar með tækj-
um, sem þróuð og smiðuð eru hér
i stofnuninni, og eitt af megin-
verkefnum okkar hefur verið að
vinna þau.
— En hvað tekur við að loknum
þessum mælingum?
— Starfsemin er stööugum
breytingum undirorpin og verk-
efnaval hverju sinni fer töluvert
eftir þvi hvaða menn veljast hér
til starfa. Stofnunin er hugsuð
öðrum þræði til þess aö veita
mönnum aðstöðu til visindarann-
sókna, þegar þeir koma frá námi.
Reiknað er með þvi að þeir starfi
hér I nokkur ár, á meðan þeir eru
að finna verkefni við sitt hæfi hér
innanlands. Þetta skapar stöðuga
endurnýjun innan stofnunarinn-
ar. Mér þætti eðlilegt, að starf-
semi eðlisfræðistofu beindist
meira að hreinni eðlisfræði og
með þeim mannráðningum, sem
nú eru á döfinni, er liklegt að at-
hylgin beinist nokkuð að eðlis-
fræði fastra efna. Frá upphafi
hafa hér verið stundaðar rann-
sóknir á geislavirkum efnum og
isótópum og vonandi verða þær
auknar i framtiðinni.
— Eldgosið i Vestmannaeyjum
er náttúrlega náma rannsóknar-
efna fyrir stofnunina.
Framhald á bls. 35

1 • ^ B -jif,
Hhb ^ f *> 'Æ
28. TBL. VIKAN 11