Heima er bezt - 01.02.1959, Blaðsíða 12

svipuðum tíma má finna svein einn, er var vatni ausinn
og gefið nafnið Ólafur Þórðarson Guðfinnur. Má geta
'sér þess til, hvernig þetta einkennilega nafn muni til
orðið. Barnið hefur að líkindum verið skírt eftir Ólafi
einhverjum Þórðarsyni, er hefur verið andaður, og
nafnið Guðfinnur hefur trúlega átt að benda til þess,
að Ólafur þessi væri kominn til guðs. „Þórðarson“ hef-
ur drengurinn verið látinn heita til þess að enginn skyldi
villast á því, hvaða Ólafur það væri, sem farið hefði til
himnaríkis, þar eð foreldrarnir hafa gert ráð fyrir, að
ekki yrðu allir Ólafar sáluhólpnir.
Þessi kynlega nafngift minnir á það, að um skeið var
sá ósiður allmjög í tízku, að skíra böm fullu föður-
nafni annars manns, t. a. m. Helgi Bjömsson, Ólctfur
Jónsson, eða þá með eignarfallsendingunni: Eyjólfur
Einars, Jón Eyjólfs. Sem betur fer mun hafa dregið
heldur úr slíkum nafngiftum á síðustu árum, enda verð-
ur þetta hvort tveggja að teljast ósiður.
Fyrir og um síðustu aldamót bar og nokkuð á þeim
afkáraskap, að börn voru skírð fullum ættarnöfnum
annarra manna, þótt þau ættu ekkert skylt við ættina,
sem nafnið hafði borið. Hannes Þorsteinsson, þáverandi
ritstjóri, vítir þennan ósið harðlega í blaði sínu, Þjóð-
ólfi, í nóvembermánuði 1898.1) Skýrir hann fyrst frá
því, að þessi andhælisháttur sé stöðugt að færast í vöxt,
og heldur síðan áfram:
„Þannig var einhver Páll Briem vinnumaður suður í
Krýsuvíkurhverfi í hitteðfyrra, þá á þrítugsaldri, og
hefði aldurinn samsvarað, þá hefði manni dottið í hug,
að amtmaðurinn yfir Norður- og Austuramtinu hefði
sagt af sér embætti og ráðizt í vinnumennsku suður í
Krýsuvík. En þessi Krýsuvíkur-Páll á oss vitanlega ekk-
ert skylt við Briemsættina, en þetta hefur verið skímar-
nafn hans, er hann sjálfsagt tekur sem ættarnafn, og
eykur svo kyn sitt í blóra við „Brímana“. Vér höfum
einnig heyrt, að á Norðurlandi væri einhver Eggert
Briem og Ólafur Briem, sem ekkert ættu skylt við þá
bræður, sýslumann Skagfirðinga og umboðsmanninn.
Hver veit nema þeir séu bræður Krýsuvíkur-Páls, og
karl faðir þeirra hafi látið syni sína heita bókstaflega í
höfuðið á hinum bræðrunum, Eggertssonum, að svo
miklu leyti sem sonafjöldi hans hefur hrokkið til.“
VIII.
Eftir að kapphlaupið um leit að fágætum manna-
nöfnum hófst hér fyrir alvöru á öndverðri 19. öld,
urðu rímurnar einn af þeim bmnnum, sem mjög var
ausið úr. Sérstaklega gætti rímnanafna-tízkunnar mikið
á Vestfjörðum, en hennar varð einnig allmikið vart í
Þingeyjarsýslum. Fæst urðu nöfn þessi algeng, og mörg
þeirra áttu sér skamman aldur. í manntalinu 1703 koma
fyrir mannanöfn, sem virðast sótt í rímur eða riddara-
sögur, en þau eru mjög fá. Árið 1855 skipta þau hins
vegar mörgum tugum. Ýmis þessara nafna eru horfin
úr sögunni 1910, og tíðleiki hinna, sem eftir eru, í rén-
1) H. Þ. ritaði tvær skörulegar greinar um nafnskrípi, og
er stuðzt við þær á nokkrum stöðum í þáttum þessum.
un. Fáein nöfn úr rímum höfðu þó bætzt við á þessu
tímabili. Fer hér á eftir nokkurt sýnishorn þeirra ridd-
arasagna- og rímnanafna, sem fyrir koma 1855, og er
það aðeins lítið brot: Bernótus, Berthold, Blansíflúr,
Bæringur, Dinus, Eberhard, Eertram, Filpó, Flóvent,
Númi, Otúel, Randver, Reinald, Valves; Amalía Eló-
nóra, Eufemia, Indíana, Súlíma. — Ætla ég ekki að fjöl-
yrða um nafnatízku þessa. Rímnanöfnin eru nú flest úr
sögunni, og óvíða mun á vorum dögum minni hætta á
nafnspillingu en úr þeirri átt.
IX.
Á 19. öld, einkum undir aldarlokin, virðist hafa
gripið um sig sá óviðfelldni siður, að gefa íslenzkum
börnum nöfn frægra manna erlendra, sem ýmist voru
tekin úr veraldarsögunni eða hópi nafnkunnra samtíðar-
manna. Árið 1910 heita íslenzkir menn t. d. eftirtöldum
nöfnum: Brúnó, Diomedes, Kató, Konstantín, Lúther,
Melankton, Plató, Sókrates, Sólon, Svoedenborg, Xvoin-
gli. Ekkert þeirra nafna var hér tíðkað 1855. Síðarnefndi
flokkurinn, nöfn frægra samtíðarmanna, er og allmikill
að vöxtum. Hér eru nokkur úr þeim hópi: Björnstjerne,
Garíbaldi, Gladstone, Ibsen, Kriiger, Nansen, Napóleon,
Nordenskjöld, Runeberg, Stanley, Sverdrup. Slík nöfn
frægra manna eru að margra ætlan sérstaklega varhuga-
verð. Slík nöfn hljóta að reynast eins og þung byrði,
sem viðkomanda hefur að þarflausu og í hugsunarleysi
verið lögð á herðar, en honum finnst hann oft og einatt
vera að kikna undir. Hverjum meðalmanni að viti er
það ofraun að bera nöfn eins og Sókrates eða Sólon.
Gæflyndum manni og friðsömum hæfir naumast nafnið
Napóleon. Og er svo færi, að íslenzkur maður, er bæri
nafnið Gladstone, vildi bjóða sig fram til þings, er hætt
við að einhverjum yrði það að brosa.
í manntalinu 1910 gætir þess allverulega, að ýmsar
bækur, bæði skáldsögur og önnur rit, hafa haft áhrif á
nafngiftirnar. Er þetta greinilegt um Sögur herlæknis-
ins, sem voru í hópi vinsælustu bóka hér um og eftir
síðustu aldamót. Þaðan munu komin nöfnin Gústaf o"
O
Adólf, sem eru mjög í tízku um þetta leyti, ýmist bæði
saman eða hvort í sínu lagi. Úr sama riti virðast einnig
komin nöfnin Bertel, Bertelskjöld, Ebba og Ester. Náði
hið síðastnefnda allmikilli útbreiðslu. Ómerkilegar
þýddar skáldsögur, svonefndir eldhúsreyfarar, voru ekki
áhrifalausir í þessu tilliti. Alfreð Dreyfus er úr sam-
nefndri sögu, og Rurik Nevel úr sögunni „Valdimar
munkur“. Einna minnisstæðast er þó nafnið Kapítóla,
en svo heita árið 1910 þrjár íslenzkar stúlkur, eftir sögu-
hetju í ómerkilegum amerískum reyfara, sem kom út
árið 1905.
í leit manna á 19. öld að sérkennilegum nöfnum,
komst það mjög í tízku, að nota almanaksnöfn, og var
þá m. a. fundið upp á því að kenna menn við mánuðinn,
sem þeir eru fæddir í. Ágúst, Ágústa, Júlíus og Júlía eru
næsta algeng nöfn, og-þau hneyksla ekki, af því að menn
hafa vanizt þeim. En ég hef tínt saman úr nafnaskránum
1910 rúm 30 nöfn, sem dregin eru af rómversku mánað-
52 Heima er bezt