Heima er bezt - 01.01.1961, Page 22

GISLI HELGASON, SKÓGARGERÐI:
T
rcóa
ökuldalur er langur mjög, víðast hið efra með
bröttum hlíðum, sem ná niður undir hina straum-
|hörðu Jökulsá á Dal. Niður af heiðunum beggja
megin Jökuldals falla margar þverár niður í
Jöklu, sumar í djúpum gljúfrum, en allar straumharðar,
og margar stórgrýttar og illar yfirferðar. Mér töldust
þessar þverár um fjörutíu, er ég fór um allan dalinn
fyrir rúmum 20 árum. Þess niá geta, að um aldamót
man ég eftir, að tveir menn fórust í þveránum, og var
annar þeirra efldur og vanur máður ferðalögum. Þetta
sýnir að þverárnar eru ekki ævinlega lömb að leika við.
iVIilli bæjanna Merkis og Klaustursels á Efra-Dal
austanverðum eru víst einar 4 þverár. Af þeim er Trega-
gilsá lang versta vatnsfallið og ill mjög yfirferðar. Hún
er í djúpu gili ofan frá brún og niður að Jöklu. Virð-
ist gilið einkum djúpt og mikið ofan til í fjallinu og þar
kvað hafa myndazt á því nafnið Tregagil.
Þegar ég las frásögn Stefáns Jónssonar í október-
hefti „Heima er bezt“ af Tregasteini í Hörðudal rifj-
aðist upp hjá mér Tregagilsnafnið á Jökldal, og það
skrítna er, að það kvað vera til orðið á sama hátt.
I æsku heyrði ég þetta um örnefnið Tregagil:
Einhverju sinni var kona í Merki úti á túni, senni-
lega við einhver störf, en hafði hjá sér ungbarn, því
veður var gott. Hún veit ekki fyrri til en örn skellir
sér niður, þrífur barnið, og flýgur með það upp og
suður að árgilinu, sem sennilega er um það bil í kíló-
meters fjarlægð. Erninum veittist þó erfitt að bera
barnið, og var að smá setjast niður. Konan hljóp auð-
vitað hvað hún gat á eftir, til þess að reyna að ná barn-
inu, en erninum tókst að hefja sig upp á ný, hverju
sinni er konan nálgaðist. Þannig gekk freðin inn og
upp að árgilinu, en þar skildi með þeim, því fuglinn
sveiflaði sér yfir gilið, og reif barnið þar í sundur, en
konan komst alls ekki yfir hið gífurlega gil, en sat
þarna lengi grátandi’ á’ gljúfurbarminum. Síðan var gil-
ið kallað Tregagil, og áin Tregagilsá. Nafnið hefur þó
verið stytt í meðförum og er nú áin oftast kölluð
T regla.
Líklegast er, að þessi atburður, ef sannur er, hafi
gerzt fyrir langa löngu. Svo mikið er víst, að engir
munu kunna skil á þessu nema sem þjóðsögu í sam-
bandi við örnefnið. 'Samt er ekki að taka fyrir það, að
þetta hafi ekki raunverulega gerzt. Örninn gat hafa átt
hreiður í gljúfrinu sunnanverðu, og þeir munu þurfa
allmikla aðdrætti, cil áð fóðra ungana, sem eru lengi
ófleygir. Þarna var nærtækt fóður að fá, og freisting
mikil að nota sér það.
Mig minnir, að ég heyrði sagt, að smalar hefðu þótzt
heyra grátekka við gilið fyrstu árin eftir að slysið
vildi til.
Annars væri fróðlegt að vita, hvort menn kunna sagnir af
svona atburðum víðar á landi hér en í Hörðudal og Jökuldal.
Myndi „Heima er bezt“ fúslega veita slíkum sögum viðtöku.
St. Std.
Páskadagsnótt á Möðruvöllum 1902
Framhald af bls. 9.
unni þessa nótt, en vel get ég trúað því. Bvggi ég þá
trú mína á áður fenginni reynslu í svefnlofti mínu í
skólanum. I febrúar um veturinn keypti ég hitamæli og
festi hann á þihð í svefnloftinu. Frá þeim degi og þang-
að til skólahúsið brann, 22. marz, var frostið að jafnaði
5—7 stig á kvöldin, er við gengum til svefns, en 3—5
stig að morgni. Piltar voru því ekki óvanir að sofa
í frostlofti.
Þess vil ég og geta, að þegar við l.-bekkingar tókum
vorprófið úti í leikhúsi, var svo kalt þar, að blekið
fraus í byttunum, ef þær voru látnar standa óvarðar á
púlti. Urðum við því að hafa blekið inni á okkur.
Hver var svo ástæðan, til þess að Magnús kól, svo að
það tók nær heila nótt að þíða hann, en við Helgi
sluppum óskaddaðir? Ég læt öðrum eftir að svara því,
en hitt er víst, að við vorum allir eins undir það búnir
að þola kuldann.
Höfundur þessarar greinar er Breiðdælingur. Hefur hann
um langt skeið verið búsettur á Breiðdalsvík, og var hann
þar kaupfélagsstjóri um skeið. Tilefni þess, að hann tók að
rita þessa ferðasögu, var áðurnefnd grein Gísla í Skógargerði.
Fræið, furðuverk sköpunarinnar,...
Framhahl af bls. 7.
Endur fyrir löngu, þegar plönturnar leituðu úr vatn-
inu upp á þurrlendið áttu þær á ýmsa lund harða lífs-
baráttu fyrir höndum, eins og fyrr var drepið á. Eng-
inn vafi er á, að fjöldi tegunda dó út vegna þess, að
þær fengu ekki lagað sig eftir hinum breyttu skilyrðum.
Þess vegna má gera ráð fyrir, að þurrlendisflóra jarðar-
innar sé einungis úrval allra þeirra tilrauna, sem móðir
náttúra hefur gert til að skapa gróður þurrlendisins.
Og áreiðanlega eru þær tilraunir, sem misheppnazt hafa
miklu fleiri en hinar. En í öllum þessum umbrotum
tókst náttúrunni að skapa fræið, eitt mesta undrið í dá-
semdarríki sínu. An hins furðulega búnaðar þess, hefðu
plönturnar ekki náð fótfestu á þurrlendinu, og þá hefði
jörð vor naumast verið annað en ömurleg auðn. Hún
hefði verið óbyggileg öllum hinum æðri plöntum og
um leið dýrum og mönnum, sem beint eða óbeint eiga
grænu plöntunum líf sitt og tilveru að þakka.
Steindór Steindórsson frá Hlöðum
(þýddi og endursamdi)
18 Heima er bezt