Æskan - 01.04.1969, Blaðsíða 35

ESPERANTO
ESPERANTO
ESPERANTO
Eftir að fyrsta kennslubókin í esperanto kom út i Varsjá árið 1887 tóku menn smám
saman að læra þetta nýja mál. Fleiri bækur fylgdu í kjölfarið, bæði kennslubækur og
ÞýSingar úr ýmsum málum.
Enn einn þáttur málsins var þó enn að miklu leyti ókannaður: Hvernig skyldi esperanto
reynast sem talmál? Skyldu menn af ýmsum þjóðernum getað notað það með góðum
árangri, ef þeir kæmu saman til þings, eða myndi framburðarmismunur eða einhverjir
'eyndir gallar málsins gera mönnum erfitt fyrir? Þetta var ekki hægt að sannreyna nema
nneð því að efna til alþjóðamóts esperantomælandi manna.
Frakkar tóku að sér að halda fyrsta mót esperantista í borginni Boulogne sur Mer
árið 1905.
Þú skilur kannski, að höfundur esperanto málsins hefur beðið þessa atburðar milli
vonar og ótta. En þegar 700 mótsgestir frá velflestum löndum Evrópu hrifust af frábærri
setningarræðu hans, og hann heyrði málið hljóma frá vörum alls þessa fólks, þá skiljum
vér líka að vonin varð brátt óttanum yfirsterkari.
Nú heldur þú, kannski, lesandi góður, að þarna hafi mætzt gamlir menn og konur, en ef
svo er þá skjátlast þér. Þarna var líka ungt fólk, jafnvel unglingar. Svisslendingurinn
Edmond Privat, sem seinna varð kunnur meðal esperantista um allan heim, var 16 ára,
er hann tók þátt í þessu móti. Upp frá þvi var hann einlægur baráttumaður í esperanto-
hreyfingunni. Þú getur iesið ýmislegt um esperanto í bók eftir hann sem heitir Endur-
minningar brautryðjanda og kom út á íslenzku fyrir síðustu jól.
UM VIÐSKEYTI
Eitt af því, sem gerir esperanto auðveldara en önnur mál, er að af sama
orðstofni er hægt að mynda mörg orð og þetta gerist á mjög reglubundinn
hátt. Oft er þetta gert með því að bæta svonefndum viðskeytum við orð eða
réttara sagt orðstofn. Lítum nú nánar á mynd l. Þar verður fyrst fyrir okk-
ur maður, sem er að greiða sér. Við sjáum, að greiðir er á esperanto kombas.
llo merkir áhald, tæki, og með því að setja orðin saman fáum við orðið
kombilo, sem merkir greiða. Ealaas rnerkir sópar, balailo — sópur. Ef
við fylgjum myndunum áfram, sjáum við, að razas merkir rakar sig, razilo
— rakhnífur, segas — sagar, segilo — sög, trancas — sker, trancilo —
hnífur, tondas — klippir, tondilo — skæri, glitas — fer á skautum,
gHtilo — skauti, batas — ber, batilo — bankari.
A næstu mynd sérðu svo orð, sem mynduð eru með því að bæta -ino við
stofninn. Orðið ino þýðir kvenkyns vera. Þú sérð, að rego þýðir konung-
Ur, regino — drottning, leono — Ijón, leonino — ljónynja, knabo —
drengur, knabino — stúlka o. s. frv.
Nú skilurðu vonandi, hvað við er átt og getur ritað eftirfarandi í verk-
efnabókina þína og sett viðeigandi orð í stað spurningarmerkja.
Verkefni um i 1 o og i n o
Klippir — tondas, skæri — ?
skrilar — skribas, skriffæri ?
ieikur — ludas, leikfang — ?
saumar — kudras, saumnál — ?
ffýgur — flugas, vængur — ?
læsir — slosas, lykill — ?
karlmaður — viro ,kona — ?
faðir — patro —, móðir — ?
Unglingur — jungulo, unglings-
stúlka — ?
hestur — cevalo, liryssa — ?
hundur — liundo, tík — ?
hani — koko, hæna — ?
Persónufornöfn
Á þriðju myndinni sjáið þið
persónufornöfnin: M i — ég, v i — þú,
þið, li — hann, si — hún, gi — það,
i 1 i — þeir, þær, þau, n i — við.
Þessi orð er nauðsynlegt að læra
sem allra bezt.
i KOMBILO. ^^AS . 4 BALAIL 0.
fiAZAS. RAZILO. SEG-AS. i SE&ILO.
TRANCAS / TranSilo TOWDAS. I TONDILO.
GLITAS . / GLITILO. B ATAS SATILO.
211