Æskan - 01.01.1980, Blaðsíða 32

En þetta er aðeins hluti af verkefni
blóðplasmans. Það flytur einnig þau
mótefni, sem gerir manneskjuna ó-
næma fyrir ýmsum sjúkdómum, og
hormóna þá sem stjórna starfsemi
ýmissa líkamshluta. Auk þess flytur
það megniö af þeirri kolsýru, sem við
þurfum að losna við frá vefjunum,
aftur til lungnanna. Raunverulega eru
stöðugt í blóðplasmanu hundruð
mismunandi efna.
Auk þessara efna er plasmað um
91% vatn, 7% eggjahvítuefni og 1%
steinsölt, en þau efni eru mjög mikil-
væg til þess að halda jafnvægi vatns í
blóði og vefjum.
HVAÐ ERU HÁRÆÐAR?
Háræðarnar eru örsmáar blóðæð-
ar, nokkurs konar „hliðarvegur" sem
tengir saman blóðæðar og slagæðar.
En hve smáar og þunnar eru þessar
háræðar?
Ein háræð er 50 sinnum grennri
heldur en mannshár! Ummál hennar
er venjulega um einn þúsundasti úr
sentímetra. Þetta þýðir að sjálfsögðu
að blóðið streymir mjög hægt um
þær.
Ef títuprjónn væri holur að innan,
gætu 500 háræðar komist fyrir inni í
honum. Hver háræð er um hálfur
millimetri að lengd. Þar sem hlutverk
háræðanna er að flytja nauðsynleg
efni út í hvern einasta hluta líkamans
og úrgangsefni í burtu, getur maður
gert sér í hugarlund, aö líkaminn gæti
ekki starfað né þrifist, nema að njóta
milljóna og aftur milljóna af háræð-
um.
Hvernig fara efnin í blóðinu að því
að síast út gegnum veggi háræð-
anna? Og úrgangsefnin inn í blóðið?
Þau einfaldlega þrýsta sér í gegn.
Veggir háræðanna eru aðeins eitt
einasta frumulag, og þau efni sem
þurfa að komast í gegn, eru uppleyst í
svo örsmáar sameindir, að þau kom-
ast framhjá frumunum.
FRUMUVEFUR
1 — 4. Hvítu blóðkornin hafa eytt óhreinlndum og koma sér út um háræðavegginn. T.h.
rauð blóðkorn flytja súrefni frá lungunum og fjarlægja kolsýru og úrgang. T.v. nærlng-
arefni í plasmanu.
LAUSN Á MYNDAGÁTU NR. 6
g óður gra(s) nn í e r gúll i be(r) tr(é) i
Góður granni er gulli betri
Þarna voru augun óvenju stór og
barnsleg, en síðar virtist svo sem
hann gæti dáleitt milljónir manna
með einu saman augnaráðinu og
kannski hefur enginn einn maður
ráðið örlögum jafn margra á jafn
stuttum tíma og hann: Adolf Hlt-
ler, hér tveggja ára.
Stærsta rándýr af spendýraflokki er
hinn brúni Alaskabjörn. Vitað er um
einn björn af þessari tegund, sem
varð 310 cm á hæð og vó 800 kg.
Stærsti hjörtur heimsins er Alaska-
elgurinn. Hæð hans upp á herða-
kamb er 234 cm, og hann vegur allt að
800 kg.
Strúturinn er sá fugl, sem verpir
stærstum eggjum allra fugla, 15—18
cm löngum og 135 g þungum. Oft
hafa fundist 15—20 þvílík egg í sama
hreiðrinu. Suðutími þeirra er 40 mín-
útur, ef þau eiga að vera linsoðin.
26