Heimilisblaðið - 01.06.1942, Blaðsíða 4

104
HEIMILISBLAÐIÐ
efstur, fjarst jörðu (»Skatyrnir stendr
skýjum efri, sá er utan um alla heima«).
Ptolomæus byggði hugmynd sína á
heimsslcoðun hins gríska heimspekings
Aristótelesar, kennara Alexanders hins
mikla (d. um 330 f. Kr.). Stóð sú kenn-
ing óhögguð allt til þess er Nikulás Kóp-
ernikus kollvarpaði henni með riti sínu
um »Gang himintunglanna«, er gefin var
út í Niirnberg 1543; vaktist þá upp hver
af öðrum til að athuga stjörnuheiminn
betur.
En þeir fengu eigi lokið honum upp
með berum augunum. Pó hafði Moestlin,
kennari hins fræga stj'arnfræðings J.
Keplers, svo hvassa sjón, að hann gat
greint 14 stjörnur í Sjöstjörnunni og mark-
að 11 af þeim á stjörnubréf.
Nú fór margan forvitinn að gruna, að
stjörnuheimurinn mundi ekki vera allur,
þar sem hann væri séður.
En hvernig átti að komast að raun um
það?
En nú vildi skaparinn, að mannkyninu
skyldi eigi vera ókunnugt um niðurröðuu
hans í stjörnuheiminum um aldur og æfi;
hann vildi svala hinni nývöknuðu for-
vitni hinna sannleiksleitandi manna.
Það voru ólærðir gleraugnasmiðir í
Middelberg á Sælandi (Zeeland) í Hol-
landi, sem skaparinn valdi til þess að
finna upp verkfæri, sem nota mætti til
að sjá fjarlæga hluti. Og um aldamótin
1600 eru þeir farnir að nota þessi verk-
færi og kölluðu kíki og er það orð talið
vera oregið af orðinu keikur, þ. e. sá, sem
kastar höfði á bak aftur (til að sjá það-
sem er fjarri eða ofar honum sjálfuni)-
Sjónglerjasmiðirnir hollenzku voru cngu'
ritsnillingar. Þeir lýsa hvergi þessari upp*
götvun sinni; hafa heldur ekki verið ser
þess meðvitandi, að hún væri jafn mikiÞ
væg og hún reyndist. Er því með öllu
óvíst, hver þeirra hafi fyrstur uppgötvaö
þessa nýung. Gleraugnagerðin var orðin
gömul þar í landi; má því furða þvkja,
að enginn skyldi hitta á það fyrr, hvað
gerðist, ef horft væri í gegnum tvö sjón-
gler með hæfilegu millibili. En þegar það
var fundið, þá lá nærri að búa til tvan'
sjónpípur og smeygja hvorri innan í aðra.
Það eitt er víst um uppfundningu þessa,
að í skjalasafni Irollenzku stjórnarinnav
hefir fundizt bréf, ritað 2. okt. 1608, þaf
sem stjórnin svarar umsóknarbréfi frá Jó-
hannesi Lippershey, sjónglerjasmið 1
Middelburg; hafði hann sótt um einka-
leyfi til að smíða kíkira eða þá ævinleg't
Mynd af sjöstjörnujini. Níu skærustu stjörnun-
um eru gefin sérstök nöfn, skammstöfuð á kort-
inu: E=Elektra, C=Celæn.o, T=Taygeta, Ma351
Maja, As=Asterope, Me=Merope, A=Alkýone,
At=Atlas, P=Plejone.