Heimilisblaðið - 01.06.1942, Blaðsíða 7

HEIMILISBLAÐIÐ
107
ttiiðöldunum að samríma náttúruspeki og'
heimskoðun Aristótelesar og' annara frum-
sPekinga við biblíuna; fékk hin heiðna
sPeki af því svo mikla helgi, að ekki mátti
°rði hagga. Frumkvöðlar frjálsrar nátt-
Prurannsóknar fengu að kenna á því lengi
Ham eftir; greindi hana eitthvað á við
frumspekina, þá þótti það vera goðgá og
V£U' þess oft hefnt greypilega. Galilei varð
Uokkurs konar píslarvottur í þeim skiln-
•ngi.
Þá er næst að segja frá því, að Kosmos
H., stórhertogi í Toskano hét Galilei ríf-
legum árslaunum og öðrum hagsbótum,
ef hann vildi ganga í þjónustu sína. Þessu
^ostaboði tók Galilei, sem aldrei skyldi
verið hafa. Því að þótt hertoginn væri
verndari listamanna og vísindamanna,
eins og fyrirrennarar hans höfðu verið,
há stóð svo á, að í Florentz, þar sem Gali-
^ei átti nú að setjast að, réðu þeir einnplt
lögum og lofum, sem andstæðastir voru
uilri frjálsri rannsókn náttúrunnar. Gamla
uáttúruspekin nægði þeim; væru bornar
örigður á hana, þá var ltlerkunum að
’Uæta. Og í Florentz varð Galilei fyrir
harðinu á þeim og rannsóknarréttinum
hlræmda. Auk þess átti hann fjölda ö.f-
Uudarmanna og beittu þeir óspart rógi og
undirferli til þess að hann kæmist undir
öóm klerkanna.
Galilei lét það nú vera fyrsta verkið
sitt f Florentz að gefa út allar uppgötv-
auir sínar í heimi stjarnanna, til þess að
uðrir eignuðu sér þær ekki, eins og oft
hafði gert verið. Á árinu 1610 birti hann,
uð Saturnus væri þrefaldur eða vængjað-
ur, því að hann gat ekki greint hringi
stjörnunnar í kíki sínum frá henni sjálfri.
Hann sá kvartilaskifti á Venus og var
há fengin skýlaus sönnun fyrir því, að
^enus gengi kringum sólina. Og fyrstur
athugaði hann .sólblettina og ályktaði af
heim, að sólin snerist um sjálfa sig.
Árið 1611 fór Galilei til Rómaborgar og
uPpgötvaði þar sumt af því, sem nú var
talið. Hann setti stjörnukíki sinn upp í
garði Bandini kardinála; var honum sýnd-
ur þar hinn mesti sómi. Var hann nú bú-
inn að ná hámarki gæfu sinnar.
En nú fór andúðin g'egn honum að
magnast, enda var hann óvæginn í garð
andstæðinga sinna og réðst einatt all-
meinlega á náttúruskoðanir frumspek-
inga; var sú glíma fyrir löngu hafin, því
að árum saman hafði hann opinberlega
fylgt kenningu Kópernikusar. Þetta not-
uðu andstæðingar hans og öfundarmenn
sér til þess að gera aðsúg að honum; töldu
þeir, að frumspekin og biblían væru sam-
hljóða um það, að sólin gengi kringum
jörðina. Klerkur einn í Toskana prédik-
aði gegn þeirri römmu trúarvillu, að jörð-
"in væri látin skoppa um himingeiminn.
Og einhver meinfyndinn munkur þeytti
að Galilei ræðu út af orðunum: »Galilear,
hví standið þér hér og horfið til himinsF<
Á næsta ári (1613) ritaði Galilei bréf
Costelli ábóta og sýndi þar fram á, að
orðalag' biblíunnar ætti eigi að skilja eft-
ir vanalegum hugmyndum frumspeking-
anna, því að biblían væri ætluð til að vísa
mönnum veg sáluhjálparinnar; biblíuna
greindi jafnt á við gamla og nýja heims-
kerfið. Annað bréf ritaði hann Kristínu,
stórhertogafrúnni, líks efnis og studdi
þar mál sitt með því að vitna til kirkju-
feðranna.
En þá var það, að svartmunkur einn,
Lorini að nafni, lagði bréf Galileis til
Castelli ábóta fyrir rannsóknarréttinn (í
febrúar 1615); en rétturinn vísaði því máli
frá sér og kvað Galilei skyldi óhultur
vera fyrir allri áreitni, ef hann héldi sér
eingöngu við kerfi sitt og leiddi rök að
því, en léti biblíuna eiga sig; var þetta
sannnefnt heilræði í raun og veru.
En andstæðingar Galileis létu ekki af
undirferli sinni. Galilei fer til Rómaborg-
ar árið eftir og ætla sumir, að honum hafi
verið stefnt þangað; aðrir halda, að hann
hafi ætlað að fá skýlausa staðfestingu
páfa og höfuðklerka hans á skoðun sinni.
En víst er það, að málið kom aftur fyr-