Kirkjuritið - 01.12.1969, Qupperneq 45

Séra Jón Skagan:
Krosskirkja
í Austur-Landeyjum
^ Krossi í Austur-Landevjum stendur ein af elztu og virðuleg-
llstu kirkjum í Rangárþingi. Var liún upphaflega Ólafskirkja,
ei1 jafnframt helguð Maríu Guðs nióður og Jóliannesi postula.
Sennilega liefur liún risið þegar á ofanverðri 11. öld. Má ætla
einn af fyrstu ábúendum jarðarinnar liafi verið maður krist-
Hin og reist þar bænliús með krossi til merkis um trú sína.
Kaeti því nafnið hæglega verið þannig til komið.
1 kirkjutali Páls biskups Jónssonar frá því um 1200 er
Krosskirkja talin liöfuðkirkja, þ. e. með prestssetursskyldu
20 hundraða eign í landi jarðarinnar. Sama kemur í Ijós
1 niáldögum kirkjunnar frá 1332, 1397, 1480, 1553 og 1570.
Á Krossi var löngum stórbýli, enda jörðin 60 hundruð að
^ornu mati ásamt 5 hjáleigum. Frainan af munu um 20 býli
^lafa lieyrt undir Krosskirkju, en bænhús þó á sumum þeirra.
Öálfkirkja frá Krossi var og lengi að Ljótarstöðum. Löngum
*nunu prestar liafa setið að Krossi, bæði í kaþólskum og
Lútherskum sið. Árið 1859 voru Voðmúlastaðir lagðir undir
Kj'osskirkju og prestakallið síðan nefnt Landeyjaþing. Þegar
*Vo Voðmúlastaðakirkja var lögð niður um 1912 — en nú er
t,ar kapella — féll sókn hennar austan Affalls undir Kross-
Mrkju. Nær Krosssókn nú yfir allar Austur-Landeyjar og er
n>eð fjölmennari sóknum til sveita. Frá 1872 hafa háðar Land-
eyjarnar verið sameinaðar í eitt prestakall og presturinn að
jafnaði setið á Bergþórshvoli.
Krosskirkja mun ávallt hafa verið freniur stór í sniðum
'eSUa fjölmennis sóknarbarna. Tekur liún í dag um 180 manns
j S0eti uppi og niðri. Jafnan mun henni hafa verið vel við
'nldið og liún átt rík ítök í liugum og hjörtum sóknarbarna