Nýjar kvöldvökur - 01.07.1943, Síða 53

N. Kv.
ALÞÝÐUMENNINGIN OG BÓKMENNTIRNAR
135
megnugur að skapa lífvænar bókmenntir
og að vert er að hvetja hann til að sinna því
hlutverkinu. í þeim tilgangi hefi ég skrif-
að grein þessa, treystandi því, að aðrir menn
og áhrifameiri taki í sama strenginn, áður
en það er um seinan.
ATHUGASEMD.
Grein þessi var skrifuð rétt eftir áramót
1942, og var svo til ætlast að hún kæmi út
í tímaritinu Dvöl. En þar kom hún aldrei,
af þeirri ástæðu, að Dvöl hætti að koma út
um líkt leyti og greinin var send henni.
Bækur.
Guðmundui Finnbogason: Huganir.
Rvík 1943. Útg. ísafoldarprent-
smiðja.
Það munu vera fáir íslendingar, sem rit-
að hafa og rætt um jafn margbreytilega
hluti og dr. Guðmundur Finnbogason. í
ritgerðum sínum og bókum hefir hann rök-
rætt um flesta hluti milli himins og jarðar
og fáir hafa verið trúrri en hann þeirri
reglu, að láta sér ekkert mannlegt óviðkom-
andi.
Ef einhver skyldi efast urn, að þetta sé
rétt hermt, þá ætti sá hinn sami að taka sér
í hönd hina nýjustu bók dr. Guðmundar,
sem hér verður gerð að umtalsefni. Hún er
einskonar hátíðarrit til minja um sjötugsaf-
mæli höfundar, og hún sýnir betur en nokk-
uð annað rit hans, hversu víða hann hefir
leitað til fanga um viðfangsefni sín.
Huganir, en svo þýðir dr. G. F. erlenda
orðið „essay“, er safn ritgerða, sem hann
hefir valið úr því, er hann lrefir ritað í nær-
fellt fjóra tugi ára. Og þó bókin sé allstór,
er hún ekki nema brot af öllum hugunum
dr. Guðmundar. Þess gætir þó, að meira er
hér af ritgerðum seinni ára en frá yngri ár-
um höf. Annars er safn þetta furðulega fjöl-
breytt. Nafn nokkurra greina sýna þetta, og
eru þau gripin af handahófi: Ingólfur Arn-
arson, um aktaskrift, andlitsfarði, þorsk-
hausarnir og þjóðin, bölv og ragn, vinnu-
hugvekjur, bjartsýni og svartsýni, satt, fag-
urt og gott og hvers vegna orti Egill Höfuð-
lausn?
En þó að svo víða sé komið við, er öllum
þessum greinum það sameiginlegt, að þær
eru hugvekjur. Þær vekja lesandann til um-
hugsunar og opna honum ný sjónarmið.
Það er óvíst að lesandinn verði höfundi ætíð
sammála, enda gerir það minnst til, ef hann
einungis fæst til að hugsa og brjóta við-
fangsefnin til mergjar. Og vel mætti svo
fara að huganir dr. G. F. gætu fætt af sér
aðrar huganir, þótt þær e. t. v. komi ekki
fyrir almenningssjónir.
Annað má einnig nefna, sem þeim er all-
flestum sameiginlegt, þrátt fyrir sundurleitt
efni. Þær stefna að því marki, að vernda og
styðja það, sem bezt er með einstaklingun-
um og þjóðinni. í því sambandi má benda
á greinarnar: Smáþjóð — stórþjóð og hreint
mál. Hin fyrri sýnir hvern tilverurétt smá-
þjóðirnar eiga og geta skapað sér í heimin-
uum, og hún verður lögeggjan til þegna
smáþjóðanna um, að skapa þeim þennan
rétt með starfi sínu og framkomu. Hreint
mál er hvatning til þess að halda tungunni
hreinni jafnframt því, sem höf. sýnir,
hversu rökrétt og fögur íslenzk tunga er.
Er Jrað og alkunna, að dr. G. F. er einn hinn
orðhagasti íslendingur og ritar tíðum hið
glæsilegasta mál. Þarfar hugvekjur eru