Sjómannadagsblaðið - 03.06.1962, Síða 89

/ r
Arni Ola:
Gömul sæfaravísa
urinn er þekktur í öllum þjóðfélags-
stéttum og siðurinn er aldagamall.
— Tóku allir þátt í drykkjunni,
eftir skímina?
— Já, svo var ætlast til, að með
því væri það innsiglað, að hinir nýju
væru viðurkenndir af hinum eldri.
Það var ekki einstætt, að slík
drykkjugildi kæmust á nokkuð hátt
stig. Það kom fyrir að vegna slíkra
hátíðahalda væri skip látin eiga sig
sjálf í tvo eða þrjá daga, og hefði að
sjálfsögðu getað leitt til mikilla
vandræða.
Hollendingar vildu ekki taka á sig
neina áhættu í þessu sambandi og
lögleiddu því hjá sér algjört bann
við hverskonar ,,línuskírn“, á holl-
lenzkum skipum.
— Hafið þér fundið frásagnir af
því að skip hafi farist vegna þessara
drykkjugilda
„Nei, venjulega er nú veðurfari
þannig háttað við miðbaugslínu að
þar er logn eða mjög stillt veðrátta.
— Hverjir voru það sem höfðu
umsjón með skírnarathöfninni?
— Venjulega voru það hinir elstu
úr hópi skipverja. Yfirmenn skiptu
sér sjaldnast af því, og hinir betur
fjáðu keyptu sig almennt undan
skírninni. Þeir vildu heldur
„hænsna“ heldur en leggja virðingu
sína að veði við slíkt framferði.
En það spaugilega er, að það voru
ekki aðeins sjómennirnir og farþeg-
arnir sem áttu að skírast, heldur
einnig skipin.
— Þeim hefir þó ekki verið dýpt
þrisvar undir yfirborð?
— Nei, en þau urðu í þess stað
að ,,hænsna“ og til þess að þvinga
skipstjórann til greiðslu ef þess
þurfti með, hótuðu skipverjar með
bátsmann í fararbroddi, að höggva
gallionsmynd skipsins, ef ekki væri
gefinn „umgangur11 af skipsins hálfu,
sem ávallt bar til ætlaðan árangur.
-— Er nokkur vissa fyrir því hven-'
ær þessi siður var fyrst tekinn upp
á dönskum skipum?
— Þær skipadagbækur sem ég
hefi farið í gegnum sýna, að dönsk
skip hafa fyrst tekið þetta upp um
1725 — 1730, og síðan hefir það
verið föst venja.
— Var Neptúnus hafður sem tákn-
mynd strax í upphafi?
— Nei, upprunalega var notuð
í Skáldskaparmálum Snorra
Sturlusonar er 86. vísan eftir Svein
skáld og er hún á þessa leið (þó
ekki nema hálf):
Þá er elreifar ófu
Ægisdætur og tættu
föls við frost of alnar
fjallgarðs rokur harðar.
Um höfundinn vita menn ekki
annað en það, að til eru brot úr
tveimur öðrum vísum eftir hann.
Líklega hefir hann verið uppi á 10.
öld, en þó gizka sumir á að hann hafi
verið uppi á 11. öld. En hvað um
það, vísan er gömul, og enda þótt
hún sé komin til ára sinna, er hún
enn afbragðs skáldskapur. Með fá-
um hnitmiðuðum orðum lýsir hún
hamförum stórhríðar og sævar,
bregður upp raunverulegri skyndi-
mynd af því hvernig þá er að vera
á hafi úti. Þetta finnur hver maður
sem vísuna les eða heyrir. Og þó er
þessi auðskilda vísa ekki jafn auð-
skilin og ætla mætti. Mönnum hefir
ekki komið saman um hvernig eigi
að skýra hana. Sumir taka svo sam-
an:
— Þá er harðar rokur föls (fann-
hvíts) fjallgarðs, of alnar við frost,
ófu og tættu elreifar (stormglaðar)
Ægisdætur.
Aðrir taka saman:
— Þá er föls (snjóhvíts) fjallgarð
harðar rokur (byljir) ófu og tættu
elreifar (stormglaðar) Ægisdætur of
alnar við frost.
Hér skakkar miklu, eins og sjá má,
því að á öðrum staðnum eru fjall-
garðsrokurnar taldar „of alnar við
frost“, en á seinni staðnum eru Ægis-
frönsk fyrirmynd sem nefndist „Sá
gamli við línuna“. Það er fyrst um
1750, sem Neptúnus kemur fram í
hátíðahöldum þessum ;á brezkum
skipum, og hefir þá hinn dygga
fylgisvein rakarann með sér.
— Hvenær tóku dönsk skip Nep-
túnus til fyrirmyndar í hátíðahöld-
unum?
— Það er fyrst um 1825.
dætur hafsjóarnir, holskeflumar)
taldar „of alnar við f(rost“. Þetta
sýnir að mönnum er merking vís-
unnar ekki ljós.
„Alnar við frost“ þýðir, getnar
borna, fæddar við frost, en í báð-
um skýringum virðist sú merking
lögð í þetta, að rokurnar eða öld-
urnar séu fóstraðar við frost, og virð-
ist það þá eiga betur við um rok-
urnar heldur en öldurnar, því að
þær nærast ekki á frosti.
A báðum stöðum er ,,elreifar“ tal-
ið eiga við um Ægisdætur og er
þýtt stormglaðar. En el er ekki sama
og stormur, og því segir Egill Skalla-
grímsson, að „jötunn vandar storm-
inn) höggvi hafið með elameitli. E1
er hríð. Og reifur er ekki sama og
glaður, því svo segir í Hávamálum:
Glaður og reifur skyldi gumna hver.
Þar þýðir reifur líka æstur, eins og
kemur fram í orðinu vígreifur. Það
er því afsleppt að þýða „elreifar“
með „stormglaðar“.
En sameiginlegur galli á báðum
skýringum er sá, að menn hafa mis-
skilið eitt orð í vísunni. Það er orð-
ið „föls“. Menn hafa talið það lýs—
ingarorð, en það er nafnorð. Föl er
snjór. Og svo verður þarna kenning:
„föls frost“, frosinn snjór, hjarn eða
jökull. Og með þetta í huga skal
vísan svo tekin upp einu sinni enn:
— Þá er elreifar harðar fjallgarðs-
rokur, við föls frost of alnar, ófu og
tættu Ægisdætur.
Skýringin verður svo þessi:
— Þá er harðar fjallgarðsrokur,
fæddar af jöklum og æstar af eli,
ófu og tættu holskeflurnar.
Hér fellur allt í ljúfa löð.
— Trúðu menn á Neptúnus?
— Nei, að sjálfsögðu ekki, en
menn þekktu afrsögnina og mynda-
styttur af Neptúnusi, því þær urðu
víða á vegi sæfarenda, og það er
ekki fátítt að sjá Mercúr og Nep-
túnus saman — sem táknmynd fyrir
verzlun og siglingar. Neptúnus var
einnig oft borinn fyrir hópgöngum
almennings við ýmis hátíðahöld.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 95