Eimreiðin - 01.05.1969, Síða 26

96
EIMREIÐIN
Dómurinn — prósessinn — eru þær staðreyndir, sem fræðimaðurinn
rýnir og les af grundvallarreglur. Við samanburð á dómum kemur í ljós,
að atburðir, sem þeir fjalla um eiga sér samstöðu þannig að skyldir at-
burðir leiða jafnan til skyldra lykta dóms óháð stað og tírna. Því fleiri
dómum, sem hefur verið liugað að og niðurstöður þeirra athuganna þá
borist til vitundar dómarans, þeim mun auðveldara er honurn gert að
taka ákvörðun sína um dómsorðið. Slík upplýsingaöflun er á vegum
fræðimanna, en hún hefur í framkvæmd allt annan tilgang að stefnu-
miði en þann að greiða úr fyrir dómurum; stefnan er að sjóða uppúr lög-
unum sem sögulegri og félagslegri staðreynd sjálfstætt hugtakakerfi i
innbyrðis rökrænu samhengi og skilja það sem mest frá viljaákvörð-
unum manna, sem afli, er ögri því sjálfstæði. Fræðimaðurinn vill vís-
indi af því að þau mundu gera honum fært að öðlast sjálfsstaðfestu
þrátt fyrir þá innrætingu, sem hann hefur orðið að sæta, og hann vinn-
ur að því að innleiða determinisma í framkvæmd sem aðeins, ég ítreka,
aðeins er gerð á þeim grundvelli, að allir sem að henni standa séu að-
njótandi sem mest frjálsræðis í ákvörðunum sínum.
Til grundvallar lögfræðinni sem fræðigreinar er samlífi manna.
Um Jaað er ekki ályktað á einn eða annan hátt, eins og gert er hins-
vegar í nafni félagsvísinda. Þvert á móti er gengið útfrá að algjör
óvissa ríki í mannlegu samlífi; það er helber möguleikinn og frá
sjónarmiði sjálfrar réttarvörzlunnar athæfi laganna. Tilskilið er
með lagasetningu, að komi uppúr þessari deiglu kringumstæður af
vissu tagi skuli þær hafa ákveðnar afleiðingar. Kringumstæðurnar
geta verið breytilegar innbyrðis, en hafi þær til að bera visst sam-
kenni knýr það — með tilstuðlan löggæzlumanna — lagasetninguna til
virkni og veitir hinum mismunandi kringumstæðum í einskorðaða rás
lagafullnustunnar. Lagaframkvæmdin er hátternisstjórn og stefnir í
átt til aukinnar einhæfni. Með því að finna sjálfum lagasetningunum
samkenni eru fundnar út meginreglur lögfræðinnar, og við þá út-
leiðslu er stefnan enn liin sama. Og loks eru grundvallarreglur laga
orðnar til með sama hætti.
Hinsvegar á innræting laganemans hér stað með þveröfugum hætti.
í námsbókum er rakin saga grundvallarreglu, svo framarlega sem hún
er til innan þeirrar námsgreinar (saknæmisregla, augðunarregla), þá
er sýnd samstaða þessarar reglu við atvik í glundroða mannlegs lífs.
Reglan stendur ein og sér í sagnlegum ljóma og innilukt af latneskum
sesamþulum. Pétur, sem hefur slegið Pál niður, er úrskurðaður sekur
vegna jiess að saknæmisreglan tekur til atburðarins. Reglan sjálf á
sér mjög virðulegan uppruna; hún er orðin til í Rómarveldi hinu forna,
líkt og borgari þess stórveldis hafi fyrir einhverja handvömm örlaganna
orðið ódauðlegur og nú séu rniðlar að reyna að finna lionum ríkis-
fang í samtíðinni með því að sýna frammá að hann eigi að einhverju