Tímarit lögfræðinga - 01.08.1979, Síða 32

er rétt að benda á, að við breytinguna fékk rannsóknarlögregla ríkisins
engar aðrar nýjar heimildir til að fást við brotamenn en lögreglan hafði
áður, ef undan eru skildar nýjar reglur um lögsagnarumdæmi eða lög-
sögu rannsóknarlögreglunnar, þar sem hún er ekki háð sömu staðar-
legum takmörkunum og eldri lögregla. Ef sú fullyrðing, að staða sak-
borninga hafi verið gerð verri, væri rétt, þýddi það í rauninni, að rétt-
arframkvæmd hefði verið breytt sakborningum í óhag en ekki laga-
reglum.
Eins og áður greinir verður hér aðallega rætt um stöðu ófrjálsra sak-
borninga. Þá þarf að gera mun á handteknum mönnum og gæsluföng-
um. Þeir fyrrnefndu hafa jafnan verið taldir réttminnstir og réttar-
staða þeirra hefur lítt verið ákveðin í lögum. Þó eru í VIII. kafla rétt-
arfarsláganna allítarlegar reglur um heimild og eftir atvikum skyldu
til að handtaka menn. En réttaróvissan og e.t.v. réttleysið byrjar fyrst,
eftir að maður hefur réttilega verið handtekinn. Nánast eini umtals-
verði lögbundni rétturinn, sem hann hefur, er sá, að skylt er að leiða
hann „án undandráttar“ fyrir dómara. En hvað er „undandráttur“
og hvar stendur maðurinn á meðan lögreglunni er vítalaust að leiða
hann ekki fyrir dómara? „Án undandráttar“ er mjög afstætt hugtak
og verður tímabil þetta vart ákvarðað í klukkustundum. Hins vegar
er margt til leiðbeiningar og verða aðstæður hér í Reykj avík þá hafðar
í huga fyrst og fremst. I byrjun má nefna, að dragi lögreglan að leiða
mann fyrir dómara í meira en 24 klukkustundir mundi örugglega vera
að því fundið, nema mjög mikilsverðar ástæður væru fyrir hendi, t.d.
ákærði væri vegna ölvunar eða annarrar vímu ekki fær um að mæta
til yfirheyrslu eða hann hefði upphaflega verið handtekinn fyrir mjög
lítilfjörlegt brot, en síðar beindust grunsemdir að honum fyrir aðild
að stórglæp, sem lögreglan hefði haft skamman tíma til að kanna.
Raunhæft dæmi um slíkt get ég nefnt. Kveikt var fyrir skömmu í
Reiknistofu háskólans að næturlagi. Að morgni næsta dags var maður
handtekinn sökum ölvunar fjarri brunastað. Enginn sérstakur grunur
um íkveikju var þá á manninum. Síðari hluta dags féll slíkur grunur
á manninn, og tók lögreglan strax til óspilltra mála til að staðreyna
gruninn og átta sig á stöðunni. Þessi maður kom ekki fyrir dóm fyrr
en næsta morgun og var þá búinn að vera í vörslu lögreglunnar, al-
mennu lögreglunnar og rannsóknarlögreglunnar, í eða rúman sólar-
hring. Tel ég þetta eins og á stóð vera vítalaust.
Þótt telja verði, að dráttur fram yfir 24 klukkustundir verði almennt
að teljast vítaverður og reyndar ólögmætur má ekki gagnálykta og
telja skemmri tíma almennt heimilan lögreglunni. Slíkt hlýtur að fara
78