Tímarit lögfræðinga - 01.11.1986, Blaðsíða 35

í samningi, sem annaðhvort felur í sér svo hátt eða svo lágt verð, að
það myndi teljast ósanngjarnt. Oftast kæmi til álita að beita 36. gr., ef
krafið væri um of hátt verð, en reglan er, eins og fyrr segir, ekki ein-
skorðuð við það, sbr. dóm í UFR 1977, bls. 798 (0.L.), þar sem hækk-
un húsaleigu var heimiluð með stoð í 36. gr. dönsku samningaláganna.
Vissulega má einnig velta því fyrir sér, hvort ástæða sé til að ætla,
að beita megi 36. gr. 1. nr. 7/1936 um vaxtaákvæði í kaupsamningum.
Þetta hefur einkum þýðingu, þegar skyndilegar og miklar sveiflur
verða í verðlagi. 1 kaupsamningum um fasteignir er gj arnan kveðið svo
á, að kaupandi skuli greiða ákveðinn hluta kaupverðsins með jöfnum
greiðslum, t.d. á fjórum árum, og að greiðslur þessar skuli tryggðar
með útgáfu veðskuldabréfs. Oftast mun tilgreint í kaupsamningi, að
skuldin samkvæmt skuldabréfinu skuli bera vexti og vaxtafótur til-
greindur. Almenna reglan mun vera sú, að skuldabréfið er gefið út og
afhent við útgáfu afsals, oftast u.þ.b. ári eftir gerð kaupsamnings. Þess
eru ófá dæmi úr íslenzkri hagsögu, að verðlagsbreytingar á einu ári
nemi mörgum tugum prósenta. Það er því eðlilegt, að spurt sé, hver
sé réttarstaða þess kaupanda, sem gerir t.d. í nóvember 1983, þegar
„verðbólga" er talin 80% á ári, kaupsamning um fasteign og samþykk-
ir að gefa út skuldabréf í nóvember 1984 til tryggingar greiðslu á eft-
irstöðvum kaupverðsins. Gert er ráð fyrir, að skuldin samkvæmt skulda-
bréfinu skuli bera 30% vexti á ári, sem á þeim tíma, sem kaupsamning-
urinn er gerður, er þriðjungur af almennum útlánsvöxtum í bönkum.
Þegar kemur að því að gefa út skuldabréfið í nóvember 1984, gæti
„verðbólga“ verið orðin 20% á ári og almennir útlánsvextir banka
verið t.d. 25%. Spurningin er, hvort þessi kaupandi gæti krafizt þess,
að vaxtaákvæðinu í kaupsamningnum yrði vikið til hliðar að hluta eða
því breytt. Þegar litið er til efnis 36. gr. 1. nr. 7/1936, verður ekki séð,
að neitt sé því til fyrirstöðu í sjálfu sér, ef skilyrði ákvæðisins eiga við
að öllu öðru leyti. I athugasemdum með 6. gr. í frumvarpi, sem síðar varð
að 36. gr. 1. nr. 7/1936, segir raunar m.a. svo:25)
„Regla 6. gr. frumvarps þessa er í eðli sínu undantekningarregla.
Hún stendur andspænis þeim meginreglum íslenzks fjármunarétt-
ar, sem áður er getið, um sanmingsfrelsið og skyldu manna til
þess að standa við gerða samninga. Þess vegna er sérstök ástæða
til að undirstrika það, að til þess er ætlazt, að dómstólar fari mjög
varlega í beitingu reglunnar. Ohófleg beiting reglunnar væri
25) Greinargerðin, bls. 15.
181