Tímarit lögfræðinga - 01.11.1988, Síða 39

Það er samdóma álit flestra sem hafa ritað um verk hans að þau séu
með því erfiðasta sem þeir hafa komist í. Af þessum sökum er ávallt
tekin nokkur áhætta þegar þess er freistað að endursegja hugmyndir
hans og ekki síður þegar á að gagnrýna þær. Því fer þó auðvitað
fjarri að Hágerström sé hafinn yfir gagnrýni. Það fyrsta sem maður
rekur sig á er ónákvæmni hans þegar hann f j allar um kenningar þeirra
manna sem hann gagnrýnir. 1 þessu sambandi má benda á umfjöllun
hans um kenningar pósitívista, sem hann að því er virðist setur allar
undir sama hatt, þegar hann segir þá alla reisa gildi laga á vilja vald-
hafanna. Þar horfir hann framhjá greinarmun sem Olivecrona gerir
í riti sínu á enska pósitívismanum, sem Austin er fulltrúi fyrir, og
þýskum pósitívistum á 19. öld.52 Þessi atriði skipta þó ekki miklu máli
þar sem þau hafa ekki úrslitaáhrif á gildi þessarar gagnrýni. Yfirleitt
er um einskær smáatriði að ræða. En það er annað atriði sem er sýnu
alvarlegra og lýtur að þeim þekkingarfræðilega grunni sem Háger-
ström telur kenningar sínar reistar á. Hann telur sig vera að setja
fram kenningar sem séu reistar á vísindalegum grundvelli og styðjist
aðeins við staðreyndir. Rannsóknir hans á rómarrétti eru vissulega
í fullkomnu samræmi við þetta viðhorf. Með þeim telur hann sig geta
gert grein fyrir þeim hugmyndum sem menn til forna gerðu sér um
lög og rétt og ýmis lykilhugtök lögfræðinnar. Niðurstöður hans um
þessi efni verða trauðla hraktar nema með sambærilegum aðferðum.
Hins vegar eru kenningar hans um skipunina og nauðhvötina sem rakt-
ar eru hér að framan öllu hæpnari, a.m.k. verður ekki séð að Háger-
ström byggi þessar hugmyndir sínar á sjálfstæðum rannsóknum á
áhrifum lagaboða eða fyrirmæla yfirvalda á sálarlíf manna. Þetta eru
í besta falli tilgátur sem eftir er að prófa. Það má þó virða Háger-
ström það til vorkunnar í þessu efni að sálarfræði hafði á þessum
tíma tæplega unnið sér sess meðal viðurkenndra fræðigreina og að-
ferðafræði hennar meira eða minna ómótuð. Sama má raunar segja um
kenningar Olivecrona um sama efni, þær eru ekki heldur reistar á
vísindalegum rannsóknum, sem hann gerir þó tilkall til. Þetta eru því
aðeins tilgátur frá sjónarmiði vísindalegrar aðferðafræði. Að þessu
leyti verða þær settar undir sama hatt og aðrar heimspekilegar kenn-
ingar. Með því er þó ekki sagt að þær séu rangar, en næsta skref hlýt-
ur óhjákvæmilega að vera að prófa þær.
Lundstedt fær yfirleitt lægsta einkunn þeirra félaga í yfirlitsritum
um réttarheimspeki. Ekki verður lagður á það dómur hér hvort það
52 Sjá um þetta atriði Olivecrona, Law as a Fact, s. 26—43, einkum bls. 40.
169