Tímarit lögfræðinga - 20.12.1990, Síða 14

4. Mismunandi gildi og beiting réttarheimilda
í þýskum og frönskum rétti er lögð áhersla á sett lög sem hina æðstu
réttarheimild og að hlutverk dómarans sé það eitt að túlka lögin, en ekki að setja
nýjar reglur. í Common law ríkjum er þessu öfugt farið. Þar er litið svo á að dóm-
stólarnir hafi úrslitaþýðingu við mótun réttarins. Margir fræðimenn eru þó á því
að of mikil áhersla hafi verið lögð á þetta atriði í samanburðarlögfræði.15
5. Hugmyndafrœði
Rétturinn í hverju ríki er í ríkum mæli mótaður af heimspekilegri, pólitískri og
trúarlegri afstöðu. Þetta auðkenni gerir það t.d. kleift að líta á sósíalískan rétt
sem sérstakt réttarkerfi. Pá má nefna þau réttarkerfi sem í ríkum mæli eru
mótuð af trúarbrögðum.
A grundvelli þeirra atriða sem hér hafa verið talin upp hefur rétti heimsins
verið skipt í 6 meginréttarkerfi. Að auki hafa sumir fræðimenn talið rétt að fjalla
sérstaklega um það sem þeir kalla vestrænan rétt, til aðgreiningar frá öðrum
réttarkerfum.16 Af þessari skiptingu má ekki draga þá ályktun að hvert kerfi sé
hinum frábrugðið í öllum framangreindum atriðum, heldur ber hvert þeirra um
sig sterk einkenni sem gera það frábrugðið öllum hinum í a.m.k. einu þessara
atriða. Nánar er skiptingin sem hér segir:
Vestrœn réttarkerfi
(a) Meginlandsréttur (á ensku Civil law, stundum nefndur rómversk-germ-
anskur réttur, sbr. á frönsku famille des droits romano-germaniques).17
(b) Common law (hér er fylgt fordæmi þeirra sem skrifað hafa um samanburð-
arlögfræði á öðrum tungumálum en ensku og nota enska heitið. Hér kemur
einnig til greina að nota orðin fordæmisréttur og dómvenjuréttur)18
(c) Sósíalískur réttur.
15 Sbr. t.d. Zweigert og Kötz 1971, s. 78.
16 Harold Berman: „The Formation of Western Legal Tradition“ (1983). Prentað í riti Glendon,
Gordon og Osakwe, s. 16-25.
17 Sumir vilja ganga lengra og telja að meginlandsrétturinn sé ekki sérstakt kerfi, heldur beri að
skipta honum niður í þrjú minni kerfi: Franskan rétt, þýskan rétt og skandinavískan rétt (norrænan
rétt), sbr. t.d. Zweigert og Kötz 1971, s. 80. Það er athyglisvert að það virðast einkum vera
fræðimenn frá Evrópu sem fjalla síður um meginlandsréttinn sem sérstakt réttarkerfi.
18 Sjá Jónatan Þórmundsson: „Fordæmi sem réttarheimild í enskum og bandarískum rétti“. í
ritgerðinni er orðið dómvenjuréttur notað sem þýðing á common law í merkingunni case law, sem er
þrengri merking orðanna Common Law, sbr. s. 357.
212