Tímarit lögfræðinga - 20.12.1990, Blaðsíða 31

4.7 Gagnstæð sjónarmið
Það er ljóst að þegar dómarar verða vanhæfir, seinkar það oft meðferð mála
og veldur auknum kostnaði fyrir ríkið og stundum aðila máls. Þá er einnig hætta
á að farið sé með sérstakar hæfisreglur út í öfgar eða dómarar reyni að koma sér
hjá erfiðum og óvinsælum dómsmálum með því að víkja sæti. Þess eru dæmi að
dómarar hafi vikið sæti sökum starfsanna en slík vikning er ekki heimil á
grundvelli hinna sérstöku hæfisreglna.34
5. HVERS VEGNA VÉK DÓMARAFULLTRÚINN EKKI SÆTI í MÁL-
INU?
5.1 Sama embættismanni falið með lögum að fara með ósamþýðanleg störf
Frá árinu 1718, er telja má að Norskulög hafi verið lögleidd hér á landi,35 hafa
sömu embættismenn farið með stjórnsýslustörf og dómsstörf í héraði.
í bók Einars Arnórssonar „Dómstólar og réttarfar", sem út kom 1911, kemur
vel fram hvernig hinar sérstöku hæfisreglur voru túlkaðar við þær aðstæður. Mr
segir:
„Þar sem löggjöfin felur sama embættismanni ýmiss konar störf, þarf hann ekki
að víkja úr dómarasæti, þótt hann hafi fjallað um málið áður í embættis nafni,
nema ætla megi, að úrslit þess snerti hann siðferðislega eða fjárhagslega, eða
hann sé beinlínis formlega aðili máls.“v’
Á grundvelli þessa lögskýringarsjónarmiðs var það því viðtekið í íslenskri
réttarframkvæmd að dómari gæti dæmt í þeim málum sem hann hafði áður haft
afskipti af sem lögreglustjóri án þess að teljast vanhæfur á grundvelli hinna
sérstöku hæfisreglna.37
Sennilega hefur grunnhugsun þessa lögskýringarsjónarmiðs verið sú að þar
sem löggjafinn, á grundvelli hagkvæmnisjónarmiða, hefði ákveðið með lögum
að fela sama embættismanni dóms- og stjórnsýslustörf, sem í sjálfu sér væru
ósamþýðanleg og leiddu því oft til hagsmunaárekstra, væri löggjafinn um leið að
lögfesta undanþágu frá hinum sérstöku hæfisreglum, því að forsenda þess að slík
skipan gæti yfirleitt gengið, var að dómari teldist ekki vanhæfur í sérhverju því
máli sem hann áður hefði haft afskipti af sem stjórnsýsluhafi.3"
34 Sbr. t.d. HRD 1981 1033.
35 Sbr. erindisbréf til Niels Fuhrmanns, Lovs. f. Isl. I, 739.
36 Einar Arnórsson: Dómstólar og réttarfar, 148.
37 Petta sjónarmiö var eingöngu talið eiga viö þegar sama embættismanni var með lögum falið að
fara með ýmis störf á sama tíma, en ekki þegar stjórnsýsluhafi hafði haft afskipti af máli í öðru starfi,
sem hann hafði gengt áður. Ráðagerð virðist þó vera uppi um það í forsendum héraðsdóms, sjá
HRD 1987 1146.
38 Þetta lögskýringarsjónarmið gengur þvert á það lögskýringarsjónarmið sem minnst var á í kafla
4.2.
229