Tímarit lögfræðinga - 20.12.1990, Blaðsíða 22

8. BRÝTURFRAMANGREIND TÚLKUN HÆSTARÉTTAR í BÁGA VIÐ 2. ML. 1. TL. 36.
GR. EML.?
9. ÁHRIF HRD. 9. JANÚAR 1990 Á TÚLKUN 36. GR. EML.
10. SÉRSTÆÐUR DÓMUR
1. INNGANGUR
Hinn 9. janúar 1990 gekk dómur í Hæstarétti þar sem dómur sakadóms var úr
gildi felldur og öll meðferð málsins fyrir sakadómi, vegna þess að dómarafulltrúi
sá, sem málið hafði dæmt í héraði, var talinn vanhæfur. Starfssvið fulltrúans var
m.a. fólgið í því að aðstoða lögreglu við rannsóknir í brotamálum og dæma
sakamál. Dómarafulltrúinn hafði haft þau afskipti af rannsókn málsins að senda
málið til fyrirsagnar ríkissaksóknara. Dæmdi hann síðan málið í sakadómi. í
forsendum dóms Hæstaréttar kemur m.a. fram að almennt verði ekki talin næg
trygging fyrir óhlutdrægni í dómsstörfum þegar sami maður vinni bæði að þeim
og lögreglustjórn. A grundvelli 2. mgr. 15. gr. oml. sbr. 7. tl. 36. gr. eml. þóttu
því sýslumaðurinn í Arnessýslu og fulltrúi hans hafa verið vanhæfir til að fara
með málið og dæma.
Varð dómur þessi til þess að sett voru bráðabirgðarlög nr. 1/1990, þar sem
stofnaðar voru 5 nýjar dómarastöður til þess að tryggja að hæfum dómurum væri
til að dreifa í öllum umdæmum landsins í opinberum málum.
Dómur þessi er fyrir ýmsar sakir athylisverður og vekur margar spurningar. í
þessari stuttu grein verður hins vegar nær eingöngu fjallað um dóminn út frá
sjónarhorni fræðikenninga um sérstakt hæfi dómara. Verður reynt í stuttu máli
að varpa ljósi á lagarök fyrir hinum sérstöku hæfisreglum og nokkur sjónarmið
sem koma til greina við lögskýringu hinnar matskenndu hæfisreglu 7. tl. 36. gr.
eml. sem dómurinn er byggður á. Þá verður litið á þau sjónarmið sem lögð voru
til grundvallar við skýringu hinna sérstöku hæfisreglna fyrir 9. janúar 1990 þar
sem sami embættismaður fór með dómsvald og lögreglustjórn í héraði. Að því
búnu verður vikið að hinni nýju túlkun á hæfisreglunum í HRD 9. janúar 1990 og
rökum fyrir henni. Að endingu verður athugað hvaða áhrif framangreindur
dómur kann að hafa á skýringu hinna sérstöku hæfisreglna dómara í framtíðinni.
2. SÉRSTAKT HÆFI DÓMARA
í sem stystu máli má segja að hæfisreglur réttarfarsins kveði á um hin lagalegu
skilyrði sem maður þarf að uppfylla til þess að mega gegna starfi dómara og fara
með dómsvald. Meginmarkmið reglnanna er að stuðla að því að dómarar séu
þeim persónulegu kostum búnir og hafi ekki þau tengsl við mál sem þeir fá til
meðferðar, að þeir geti leyst úr þeim á málefnalegan hátt.
Hæfisreglum réttarfarsins er skipt í tvo höfuðflokka, almennar hæfisreglur og
sérstakar.
220