Tímarit lögfræðinga


Tímarit lögfræðinga - 01.09.1995, Síða 12

Tímarit lögfræðinga - 01.09.1995, Síða 12
3. TAKMARKANIR VALDS OG RÉTTARRÍKIÐ Hjá Montesquieu er vald takmarkað á tvo vegu. Önnur takmörkunin stafar af því hvernig valdi er dreift meðal manna. Jafnvel harðstjóri dreifir valdi marg- víslega. Hin takmörkunin ræðst af hefðum og skoðunum samfélagsins sem setja harðstjórum skorður ekki síður en öðrum valdhöfum. Harðstjórn taldi Montesquieu jafnvel takmarkaðri en flesta aðra stjórn. Meinið við hana, til að mynda hjá Tyrkjasoldán á 18du öld, sagði hann fyrst og fremst vera duttlunga hennar, en ekki neitt ofurvald sem hún hefði yfir þegnum sínum. Harðstjórn er veik stjórn hjá Montesquieu. Veikleiki hennar er einkum sá að þar eru engar fastar reglur. Þegnar harðstjóra geta oft gert hvað sem þeim sýnist. En kjarni málsins er að þeir eru aldrei óhultir fyrir duttlungum valdsins. Sterk stjóm er á hinn bóginn skipuleg stjóm, seld undir strangar reglur. Montesquieu hefði ugglaust sagt annað og meira en þetta hefði hann þekkt til alræðisríkja tuttug- ustu aldar. Ef allt vald er í eðli sínu takmarkað á vandi stjórnvitringa að sjálfsögðu ekki að vera sá að takmarka það eins og Locke lagði kapp á í Ritgerð um ríkisvald. Það er bersýnilega ekki nóg að takmarka vald til að tryggja frelsi ef allt vald er ævinlega takmarkað. Það verður að dreifa því frekar en að takmarka það. Og það verður að dreifa því á réttan hátt. Hér þarf á nákvæmum og virkum reglum að halda. Annars vita þegnarnir ekki til hvers er ætlazt af þeim.11 Montesquieu er einn áhrifamesti höfundur hugmyndarinnar um réttarríki þótt hann notist ekki við það hugtak. Réttarríkið tryggir frelsi þegnanna með reglum eins og þeim að engum sé refsað nema fyrir brot á heyrinkunnum lögum, að brotamaður sé dæmdur eftir reglum sem vernda saklausa, jafnframt því sem þær hæfa seka, að hver maður geti neytt réttar síns gagnvart öðrum mönnum og ekki síður gagnvart ríkisvaldinu. Allt þetta krefst þess bersýnilega að dómstólar séu hiutlausir og sjálfstæðir. Við köllum slíka skipan réttarríki. Montesquieu kallar lög af þessu tæi réttarfarslög, og hann segir þau tryggja frelsi einstaklingsins (þegnfrelsi) sem hann kallar líka réttarfarsfrelsi. Montesquieu gerir síðan greinarmun á tvenns konar lögum, réttarfarslögum og stjórnarfarslögum. Til samræmis við hann gerir hann annan greinarmun á tvenns konar frelsi, réttarfarslegu frelsi, sem er einstaklingsfrelsi eða þegnfrelsi, og stjórnarfarslegu frelsi sem stjórnskipanin í heild á að tryggja. Hvert er þetta stjórnfrelsi sem er annað en frelsi þegnanna? I ljós kemur að stjómfrelsið er ekkert annað en þrískipting ríkisvaldsins í löggjafarvald, dómsvald og fram- kvæmdavald. Hjá Montesquieu þurfa stjómfrelsi og þegnfrelsi ekki að fara saman. Sumir hnjóta um þetta. Brezki stjómfræðingurinn John Plamenatz hafnar því sem hverri annarri firru, og reynir að bæta um betur með því að leiða í ljós hvernig 11 Sbr. sania rit I, 277. 198

x

Tímarit lögfræðinga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit lögfræðinga
https://timarit.is/publication/586

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.