Tímarit lögfræðinga - 01.12.1996, Síða 60

hvort ekki höfð uppi eða ekki lá fyrir af hvaða ástœðu starfslok starfsmanns
höfðu verið ákveðin. Hér má sem dæmi nefna dóm Hæstaréttar frá 12. desem-
ber 1974 um uppsögn bryta á Vinnuhælinu að Litla-Hrauni (H 1974 1170). Þar
svaraði ráðuneytið fyrirspurn brytans um ástæður fyrir uppsögn einfaldlega
svo, „að ráðuneytinu [þætti] ekki ástæða til að greina tilteknar ástæður fyrir
uppsögninni“.19 Það er því aðallega með tilkomu stjórnsýslulaga nr. 37/1993,
sem fór að reyna á, hvort sú óskráða meginregla, sem hér hefur verið til um-
ræðu, hefur verið brotin í slíkum rnálum, sem að framan greinir, svo og raunar
einnig skráðar og óskráðar efnisreglur stjórnsýsluréttarins, s.s. reglan um vald-
níðslu, jafnræðisreglan, meðalhófsreglan o.fl.
5. ENDURSKOÐUN DÓMSTÓLA Á GILDI STJÓRNVALDSÁKVÖRÐ-
UNAR
Réttaráhrif þess að valdi er misbeitt við val á leiðum til úrlausnar máls má í
aðalatriðum skipta í tvennt eftir því hvort það hefur leitt til brota á efnis- eða
málsmeðferðarreglum. Þegar brot á reglunni hefur leitt til þess að úr máli er
leyst á grundvelli rangra efnisreglna er ákvörðun haldin verulegum efnisann-
marka og því almennt ógildanleg. Dæmi um það er að staða embættismanns er
lögð niður í tilefni af brotum hans á starfsskyldum í stað þess að fara með málið
t.d. samkvæmt 21. gr. og eftir atvikum 26.-32. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi
og skyldur starfsmanna ríkisins. Þegar brot á reglunni leiðir á hinn bóginn til
þess að ekki hefur verið farið eftir réttum málsmeðferðarreglum verður að meta
með hefðbundnum hætti, hver réttaráhrif það hefur samkvæmt hinurn óskráðu
meginreglum stjórnsýsluréttarins um ógildingu stjómvaldsákvarðana, að um-
rædd málsmeðferðarregla var sniðgengin.20 Hafi andmælaréttur t.d. verið
brotinn á aðila máls telst ákvörðunin almennt ógildanleg nema stjómvald geti
sannað að þessi annmarki hafi engin áhrif haft á úrlausn málsins.
Dómstólar dæma um, hvort stjórnvöld hafa misbeitt valdi sínu við val á
leiðunr til úrlausnar máls. Almennt eru engir sérstakir takmarkandi þættir til
staðar við endurskoðun dómstóla, þegar slík mál koma til kasta þeirra.21 Geta
dómstólar því endurskoðað slíkar ákvarðanir að öllu leyti, en þurfa ekki að sýna
þar sömu varfærni og þegar verið er að endurskoða þá þætti stjómvaldsákvarð-
ana sem komnir eru undir „frjálsu mati“ stjórnvalda.22
Þegar fyrir liggur staðfest í máli, að almennum ríkisstarfsmanni hafi verið sagt
upp starfi sökum minni háttar brots á starfsskyldum sínum, án þess að honum hafi
áður verið veitt áminning og færi á að bæta ráð sitt, er eftirleikurinn almennt
19 Sbr. H 1974 1170(1173).
20 Sjá t.d. Ndrgaard, C.A. og Garde, J.: Forvaltningsret-Sagsbehandling, bls. 281-308 og
Páll Hreinsson: Stjórnsýslulögin, bls. 81-83.
21 Sjá til hliðsjónar Bent Christensen, Forvaltningsret-Domtolspr0velse af forvaltnings-
akter, bls. 100.
22 Andersen, J., Forvaltningsret-Sagsbenhandling, hjemmel, prpvelse, bls. 121.
196