Tímarit lögfræðinga - 01.04.2001, Blaðsíða 20

3.3.2 Frávísunarástæður, sbr. 1. mgr. 17. gr. Rómarsamþykktar
Akvæði 17. gr. Rómarsamþykktarinnar hefur eins og áður segir að geyma
þau fyrirmæli sem endurspegla efnislegt samspil lögsögu Alþjóðlega sakamála-
dómstólsins og dómstóla í aðildarríkjum. Af þessum fyrirmælum má glögglega
ráða efni meginreglunnar um fyllingarlögsögu og áhrif hennar á ákvarðanatöku
um hvort dómstóllinn megi láta mál til sín taka, sbr. tilvísun upphafsmálsliðar
1. mgr. 17. gr. til tíundu málsgreinar inngangsorðanna sem rakin var hér að
framan. Ákvæði 1. mgr. 17. gr. snýr að öðru leyti að þeim aðstæðum þar sem
Alþjóðlega sakamáladómstólnum er skylt að vísa máli frá vegna þess að lög-
saga aðildarríkja, eða eftir atvikum annarra ríkja, hefur orðið virk, sbr. a- til c-
liði 1. mgr. ákvæðisins. Ákvæði d-liðar 1. mgr. 17. gr. gerir hins vegar þá kröfu
að mál þurfi að vera „nógu alvarlegt" til þess að dómstólnum sé rétt að aðhaf-
ast vegna þess en ekki er nánar tiltekið hvaða sjónarmið ber að hafa í huga
þegar metið er hvort mál uppfyllir alvarleikaskilyrði ákvæðisins.22
Samkvæmt a-lið 1. mgr. 17. gr. Rómarsamþykktar ber dómstólnum að vísa
máli frá ef ríki, sem hefur lögsögu í málinu, hefur hafið rannsókn og saksókn í
því nema ríkið skorti vilja eða getu til að fylgja rannsókninni eða saksókninni
eftir af fullri alvöru. Hafa verður í huga að þróunin í þjóðarétti hefur verið í þá
átt að játa einstökum ríkjum allsherjarlögsögu þegar um er að ræða hópmorð,
glæpi gegn mannúð og stríðsglæpi en rétt er að minna á að lögsaga Alþjóðlega
sakamáladómstólsins verður í fyrstu takmörkuð við þessa glæpi, sbr. 5. gr.23 Þá
hefur verið við það miðað að slík þjóðréttarvenja hafi öðlast stöðu jus cogens.
Samkvæmt þessu má ætla að mögulegt sé að sérhverju ríki verði kleift að
þjóðarétti að krefjast lögsögu í málum sem annars gætu fallið undir lögsögu Al-
þjóðlega sakamáladómstólsins. Með hliðsjón af efnisskilyrðum áðumefnds a-
liðar 1. mgr. 17. gr. Rómarsamþykktarinnar verður þannig að vísa máli frá dóm-
stólnum ef ríki, sem viðurkennt er að þjóðarétti, hefur a.m.k. hafið rannsókn í
máli sem annars félli undir lögsögu dómstólsins að því tilskildu að ekki verði
lagt til grundvallar að ríkið skorti í raun vilja eða getu til að fjalla um málið.
Sambærileg sjónarmið eiga við um þær aðstæður sem fjallað er um í b-lið 1.
mgr. 17. gr. samþykktarinnar. Er þar hins vegar við það miðað að ríki sem hef-
ur lögsögu í málinu hafi rannsakað það og ákveðið að sækja ekki viðkomandi
mann til saka. Er hér væntanlega um það að ræða að ríki hafi að lokinni rann-
sókn metið það svo að ekki væru næg efni til útgáfu ákæru og því ákveðið að
22 Akvæði a- til d-liðar 1. mgr., sbr. upphafsmálsliður 1. mgr. 17. gr. Rómarsamþykktarinnar, er
svohljóðandi í íslenskri þýðingu: „Með hliðsjón af tíundu málsgrein inngangsorðanna og 1. gr. skal
dómstóllinn ákveða að vísa máli frá þegar: a) ríki, sem hefur lögsögu í málinu, hefur hafið rann-
sókn eða saksókn í því, nema ríkið skorti vilja eða getu til að fylgja rannsókninni eða saksókninni
eftir af fullri alvöru; b) ríki, sem hefur lögsögu í málinu. hefur rannsakað það og ákveðið að sækja
ekki viðkomandi mann til saka, nema sú ákvörðun stafi af skorti ríkisins á vilja eða getu til að sækja
viðkomandi mann til saka af fuliri alvöru; c) viðkomandi maður hefur þegar verið dæmdur fyrir þá
háttsemi sem er tilefni ákærunnar og dómstólnum er óheimilt að rétta í málinu skv. 3. mgr. 20. gr.;
d) málið er ekki nógu alvarlegt til að réttlætanlegt sé að dómstóllinn hafist frekar að í því“.
23 Fjallað verður nánar um hugtakið allsherjarlögsaga í kafla 4.2.
14