Tímarit lögfræðinga - 01.04.2001, Blaðsíða 40

Fjármunabrot, manndráp og líkamsmeiðingar mynda stærra hlutfall hjá skil-
orðsdómþolum en hjá fangelsisúrtakinu (mestmegnis vegna minni háttar lík-
amsmeiðinga) en hið gagnstæða gildir um fíkniefnabrot sem eru algengari hjá
fangelsisúrtakinu.
Tafla 2 sýnir einnig að fangelsisúrtakið afplánaði að meðaltali tæplega þrjá
mánuði fangavistar meðan samfélagsþjónustuúrtakið afplánaði að meðaltali um
einn mánuð. Skilorðsdómþolar sættu ekki fangavist (að undanskildum fáeinum
einstaklingum sem voru í gæsluvarðhaldi í einhvem tíma áður en dómur féll í
máli þeirra) en að meðaltali hljóðaði skilorðsbundinn dómur þeirra upp á 2.5
mánaða fangelsi. Aðeins litlum hluta úrtaksins var gert að greiða fésektir til við-
bótar við fangelsisdóm en skilorðsdómþolar voru þó líklegri til að vera dæmd-
ir til að greiða sektir en þeir sem sættu fangavist eða samfélagsþjónustu. Loks
höfðu, eins og við er að búast, flestir þeirra sem sættu skilorðsbundinni refsingu
ekki áður hlotið dóm (88 prósent) eða sætt fangavist (92.4 prósent). Þeir sem
luku afplánun með samfélagsþjónustu voru líklegri en skilorðsdómþolar til að
hafa að minnsta kosti einn eldri dóm (56.1 prósent) eða fyrri fangavist (46.8
prósent) en ekki eins líklegir til að eiga sakarferil að baki eins og þeir sem luku
afplánun í fangelsi en af þeim höfðu 74.4 prósent einn eða fleiri eldri dóma og
51.5 prósent höfðu að minnsta kosti einu sinni áður setið í fangelsi.
I rannsókninni var leitað svara við því hvort einhverjir þessara þátta, þar á
meðal tegundir refsinga, tengjast ítrekunartíðni. Hér á eftir verður sjónum beint
að heildarúrtakinu til að athuga hvort ítrekunartíðni sé breytileg eftir því hvers
konar refsingu var beitt. Itarlegri greiningu og umræðu um niðurstöður er að
finna í bók eftir sömu höfunda sem út kom fyrr á þessu ári hjá Háskólafjölritun
(Baumer, Helgi Gunnlaugsson, Kristrún Kristinsdóttir og Wright, 2001).
8. TEGUND REFSINGAR OG ÍTREKUNARTÍÐNI
Hvaða tegund refsingar hefur mest áhrif á ítrekunartíðnina? Sumir halda því
fram að fangelsun dragi meira úr brotum í framtíðinni en samfélagsþjónusta og
skilorðsbundin refsing vegna þess að brotamenn í fangelsi upplifi meiri þján-
ingu tengda brotinu. Aftur á móti halda aðrir því fram að vist í fangelsi geti ýtt
enn frekar undir brotastarfsemi en önnur viðurlög vegna þess að vistin sjálf
stuðli að jákvæðari viðhorfum til brota auk þess sem tengsl brotamannsins við
aðra utan fangelsisins minnka. A hinn bóginn geti önnur viðurlög s.s. samfé-
lagsþjónusta dregið úr líkum á brotum í framtíðinni vegna þess að þá geti dóm-
þolar viðhaldið tengslum sínum við aðra í samfélaginu. Þótt erfitt sé að meta
áhrif refsinga á óyggjandi hátt með þessum hætti er eigi að síður brýnt að afla
sér staðgóðrar þekkingar á því á hvern hátt refsingar tengjast tíðni brota. Ekki
síst er þetta mikilvægt fyrir stefnumótun í réttarkerfinu sjálfu, sér í lagi er kem-
ur að fælingaráhrifum viðurlaga.
Þó að löggjafanum og fræðimönnum hafi löngum verið ljóst mikilvægi þess
að bera saman ítrekun þeirra sem hlotið hafa mismunandi tegundir refsinga eru
samt ekki til margar rannsóknir sem mælt hafa einmitt þennan þátt. Astæður
34