Tímarit lögfræðinga - 01.04.2001, Blaðsíða 35

Eins og fram kemur í þessu yfirliti er enn þá mörgum spurningum ósvarað
varðandi ítrekunartíðni fullorðinna afbrotamanna. Það er því fyllilega tímabært
að kanna ítrekunartíðni með sambærilegum hætti og gert var í könnun Ómars
H. Kristmundssonar (1988) þ.e.a.s. meta hve hátt hlutfall brotamanna sem lýkur
afplánun refsinga tiltekið ár eða á tilteknu árabili fer aftur í fangelsi innan til-
tekins tímabils.
Skýringa- eða frumbreyturnar sem notast var við í rannsókninni voru kyn,
aldur, tegund refsingar, tegund afbrots sem brotamanni var refsað fyrir og fyrri
afbrot. Með upplýsingum um fullnustu dóma á rannsóknartímabilinu er hægt að
rekja afbrotasögu viðkomandi einstaklinga ef einhver er og reikna út ítrekunar-
tíðni hópanna. Til að meta vægi frumbreyta í dreifingu fylgibreyta (ítrekanir) er
notast við afbrigði aðhvarfsgreiningar (proportional hazards regression) sem
hentar gögnum vel þar sem tímaröð er mikilvægur þáttur eins og tilfellið er í
þessari rannsókn.
5. EINKENNI HEILDARÚRTAKS
Aður en skýrt verður frá ítrekunartíðni meðal þeirra sem sæta refsingu á ís-
landi er nauðsynlegt að athuga nokkur einkenni úrtaksins. í töflu 1 koma fram
lýsandi upplýsingar um þá 3216 einstaklinga sem luku afplánun á íslandi frá 1.
janúar 1994 til 30. nóvember 1998. Þar með eru taldir þeir sem luku afplánun
fangavistar eða samfélagsþjónustu sem og þeir sem einungis fengu skilorðs-
bundna dóma á þessu tímabili. Tafla 1 lýsir tegundum brotamanna og afbrota
sem rannsóknin tekur til og veitir einnig upplýsingar um eðli refsinga á íslandi.
Fjöldi þeirra sem lýkur afplánun á hverju ári tekur ekki verulegum breytingum
þau fimm ár sem rannsóknin tekur til; um það bil 20 prósent úrtaksins lauk af-
plánun hvert ár. Um 37 prósent úrtaksins hafði afplánað fangavist og tæplega 5
prósent hafði afplánað samfélagsþjónustu. Meirihluti úrtaksins (58.4 prósent)
var ekki fangelsaður og fékk eingöngu skilorðsbundinn dóm. Eins og hjá öðr-
um þjóðum eru flestir brotamenn á íslandi karlar (91.1 prósent) og meðalaldur
þeirra er um tuttugu og níu ár. Hvað varðar aðalbrot sem þessir einstaklingar
voru dæmdir fyrir var meira en helmingur (54.9 prósent) dæmdur fyrir fjár-
munabrot (þ.e. auðgunarbrot, skjalafals og eignaspjöll). Dómar fyrir manndráp
eða líkamsmeiðingar (16.4), umferðarlagabrot (12.8) og fíkniefnabrot (7.0)
voru næst algengastir meðal úrtaksins.2 Tafla 1 sýnir einnig að 63 prósent heild-
arúrtaksins hafði ekki áður hlotið dóm, en yfir 10 prósent hafði hlotið dóm 5
sinnum eða oftar. Á sama hátt hafði mikill meirihluti (74.9) ekki verið áður í
fangelsi, en lítið brot úrtaksins, 6.5 prósent, hafði að baki 5 eða fleiri fanga-
vistir.
2 Flokkurinn „önnur brot“ í töflu 1 nær m.a. yfir eftirfarandi: brot gegn valdstjórninni, brot gegn
persónufrelsi, brot á almannafriði og allsherjarreglu, brot gegn friðhelgi einkalífsins, rangur
framburður og rangar sakargiftir, brot í opinberu starfi, almannahættubrot, brot sem snerta
starfsréttindi og laun og ýmis önnur minni háttar brot.
29