Tímarit lögfræðinga - 01.04.2001, Blaðsíða 16

spili lögsögu einstakra aðildarríkja og lögsögu dómstólsins hefur því verið
nefnd meginreglan um fyllingarlögsögu í íslensku lagamáli.9
Með meginreglunni um fyllingarlögsögu tóku samningsaðilar mið af þeirri
almennt viðurkenndu grundvallarreglu í alþjóðlegum refsirétti að frumskyldan
til þess að rétta yfir þeim einstaklingum sem grunaðir eru um að hafa framið
glæpi gegn mannkyninu hvílir á einstökum þjóðríkjum. Alþjóðlegi sakamála-
dómstóllinn eigi því aðeins að beita lögsögu sinni í þeim tilvikum þegar sýnt sé
að þau ríki sem hlut eiga að máli skorti vilja eða getu til að fullnægja þjóðrétt-
arlegum skyldum sínum til að saksækja og eftir atvikum refsa þeim sem grun-
aðir eru.10
Margvísleg rök hafa verið færð fram fyrir frumskyldu þjóðríkja á vettvangi
alþjóðlegs refsiréttar. Fyrst má nefna það almenna sjónarmið að nyti hennar
ekki við væri hætt við því að einstök ríki glötuðu þeirri ábyrgðartilfinningu sem
fylgir skyldunni að sjá til þess að einstaklingum sé refsað fyrir alvarlega glæpi
enda þótt þeir séu alþjóðlegir í eðli sínu. Þessi röksemdarfærsla hefur þó sætt
talsverðri gagnrýni. Hefur á móti verið haldið fram að yrði komið á fót alþjóð-
legu refsivörslukerfi myndi það hvetja ríki til aðgerða fremur en ekki. Önnur
rök sem færð hafa verið fram til stuðnings frumskyldu ríkja eru þó meðal ann-
ars þau að réttarhöld í einstökum ríkjum séu fjárhagslega hagkvæmari kostur en
kostnaðarsöm málsmeðferð fyrir alþjóðlegum dómstóli. Þá hefur verið á það
bent að skjalleg sönnunargögn og aðgangur að vitnum sé betur tryggður að
landsrétti."
3.2 Fyllingar- eða forgangslögsaga og sjónarmið um fullveldi
Meginregla Rómarsamþykktarinnar um fyllingarlögsögu er einkum studd
við sjónarmið um að gæta þurfi að fullveldisrétti þjóðrikja þótt komið sé á fót
varanlegum alþjóðlegum sakamáladómstóli. Er hún einnig árétting á þeirri
grundvallarreglu þjóðaréttar sem vísað er sérstaklega til í sjöttu málsgrein inn-
gangsorða12 samþykktarinnar, og ég vék að hér að framan, að það sé skylda sér-
hvers ríkis að beita refsilögsögu sinni gagnvart þeim sem bera ábyrgð á alþjóða-
glæpum. Samkvæmt samþykktinni er það á valdi aðildarríkis að ákveða í upp-
hafi hvort það muni sjálft annast rannsókn, saksókn og dómsmeðferð í málum
sem annars myndu falla undir lögsögu Alþjóðlega sakamáladómstólsins. I
þessu sambandi er einnig rétt að nefna hér ákvæði áttundu málsgreinar inn-
gangsorða samþykktarinnar en þar kemur fram að aðildarríkin leggi á það
áherslu að engin ákvæði samþykktarinnar beri að skilja á þann veg að aðildar-
9 Reglan er nefnd The Pvinciple of Complementarity í fræðilegri umfjöllun á ensku.
10 Kristina Miskowiak: The Intemational Criminal Court: Consent, Complementarity and Coop-
eration. DJ0F Publishing, Kaupmannahöfn 2000, bls. 40.
11 Kristina Miskowiak: sama rit, bls. 42.
12 í ákvæði sjöttu málsgreinar inngangsorða við Rómarsamþykktina segir meðal annars svo í ís-
lenskri þýðingu: „[Ríkin, sem eru aðilar að samþykkt þessari,] minna á að það er skylda sérhvers
ríkis að beita refsilögsögu sinni gagnvart þeim sem bera ábyrgð á alþjóðaglæpum".
10