Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Side 22

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/200922
Þetta er býsna skýrt og ástæðulaust virðist að gera annan greinarmun á um einstök
héruð en þjóðlönd eða ríkisheildir. Búseta fólks er aðalatriðið, en tilfinning viðkom-
andi, sjálfsskynjun hans, skiptir einnig miklu máli. Því verður eftirleiðis gengið út frá
því að búseta og samvitund fólks ráði því til hverra það telst helst. Ef fyrrnefnd hjón
telja sig til Vatnsdælinga eru þau Vatnsdælingar, ef þau telja sig Reykvíkinga eru þau
Reykvíkingar. Þetta getur virst losaralegt en er það ekki. Þar tek ég undir með banda-
ríska félagsfræðingnum Liah Greenfeld (fædd í Sovétríkjunum, menntuð í Ísrael), sem
birti yfirgripsmikla greiningu á þjóðernisstefnunni í fimm löndum (Englandi, Frakk-
landi, Rússlandi, Þýskalandi og Bandaríkjunum) árið 1992. Hún segir meðal annars:
„Samvitund er skynjun. Hafi tiltekin samvitund enga merkingu í huga ákveðins hóps
býr sá hópur ekki yfir viðkomandi samvitund“ (Greenfeld, 1992, bls. 13).9
Þetta er kjarni málsins. Sjálfsskynjun einstaklingsins og samsömun hans með hópn-
um ræður hverjum hann tilheyrir. Samvitundin verður til við ákveðnar menningarlegar
og oft landfræðilegar aðstæður, gjarnan í nánum samanburði við samvitund annarra
hópa. Álit þeirra skiptir máli og hefur sífelld áhrif svo samvitundin tekur jafnan breyt-
ingum í samræmi við þróunina allt um kring (Hall, 1992; Macdonald, 1998).
Það hvernig fólk skilgreinir sjálft sig er reglulega áhugavert. Allir tilheyra mörg-
um hópum en sumir þeirra eru hlutmengi í öðrum, falla undir stærri hóp. Hvamms-
tangabúinn er Miðfirðingur um leið og hann er Húnvetningur, Norðlendingur og
Íslendingur. En hvað er hann fyrst og hvað svo? Í hvaða röð kemur þessi sjálfsskynjun
hans? Rannsóknir af þessu tagi skortir á Íslandi en lítum enn til Skota um útskýringar.
Afstaða þeirra til þess hvort þeir telja sig meira skoska eða breska hefur ítrekað verið
könnuð og nokkrar niðurstöður slíkra rannsókna má sjá í töflu 1 sem tekur til áranna
1986–2003.
Tafla 1 – Þjóðarvitund Skota 1986–2003. Svör við spurningunni „Hvað lýsir því best hvernig
þú lítur á sjálfa(n) þig?“ (Brown o.fl., 1998; Bryant, 2006; McCrone, 1998).10
landið er eitt – samfélagið er breitt/breytt
9 Á frummálinu: „Identity is perception. If a particular identity does not mean anything to the po-
pulation in question, this population does not have this particular identity.“
10 Heimildum ber ekki fyllilega saman um orðalag spurningarinnar tilvitnuð ár en merkingarmunur er
enginn. Spurningin sem tölurnar sýna svarið við var þessi 1986 og 1997: „We are interested to know
how people living in Scotland see themselves in terms of their identity. Which of these statements
best describes how you regard yourself?“ Spurningin árið 2003 var þessi: „Some people think of
themselves first as British. Others may think of themselves first as Scottish. Which, if any, of the
following best describes how you see yourself?“ (Brown o.fl., 1998, bls. 208; Bryant, 2006, bls. 5).
1986 1997 2003
A. Skosk(ur), ekki bresk(ur) 39% 23% 31%
B. Meira skosk(ur) en bresk(ur) 30% 38% 34%
C. Jafnmikið skosk(ur) og bresk(ur) 19% 27% 22%
D. Meira bresk(ur) en skosk(ur) 4% 4% 4%
E. Bresk(ur), ekki skosk(ur) 6% 4% 4%
F. Ekkert af framangreindu 2% 4% 5%
A+B 69% 61% 65%
D+E 10% 8% 8%