Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Blaðsíða 112

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/2009112
að fara vanbÚinn í langferð – ný framhaldsskólalög
neytið býður skólum upp í, en sá dans verður þó augljóslega nokkuð flókinn hópdans,
því að lögð er áhersla á samráð við háskóla um undirbúning undir háskólanám og við
starfsgreinaráð um starfsnám.
Óhætt er að fagna hugmyndum um minni miðstýringu og meira sjálfstæði og
frumkvæði einstakra skóla um mótun námskrár og námsframboðs. Mörg rök hníga
að þessari breytingu og er einkum lofsvert að starfsfólki skóla er treyst til að móta
nám við hæfi þeirra nemenda sem skólana sækja. Slík dreifing valds er vænleg leið
til að virkja hugkvæmni innan einstakra skóla og tryggja að leiðir til framhaldsskóla-
prófs verði fjölbreytilegar og miðaðar við þarfir einstakra nemenda og að ákveðins
fjölbreytileika gæti einnig í starfsnámi og námi til stúdentsprófs. Á hinn bóginn er
full ástæða til að bera ugg í brjósti um framgang þessara hugmynda, og nægir þar
að benda á að fjárþörfin til að tryggja gæði náms, gæðaeftirlit ráðuneytis og yfirlýsta
valddreifingu við breytingarnar er gróflega vanmetin. Ráðuneyti fjármála og mennta-
mála ætla að verja 10–15 ársverkum til að endurskipuleggja allar námsbrautalýsingar
framhaldsskólanna og þremur ársverkum til eftirlits og úttektar á breytingunum (sjá
umsögn Fjármálaráðuneytis í greinargerð með frumvarpinu).
Ekki hefur heldur komið neitt fram af hálfu löggjafa né ráðuneytis um að hugað
verði að hinu almenna menntunarhlutverki framhaldsskólans, þó að lögin kveði á um
að framhaldsskólinn hafi uppeldishlutverk og eigi að búa alla nemendur sína undir
virka þátttöku í lýðræðissamfélagi og þó að framhaldsskólum sé augljóslega ætlað að
búa meirihluta nemenda sinna undir nám á háskólastigi. Þá gerbreytingu framhalds-
skólanna sem lögin boða á að útfæra með því að skipuleggja einstakar námsbrautir
upp á nýtt. Vinnulagið er svipað því að stór vélasamstæða væri smíðuð með þeim
hætti að einstakir hlutar hennar væru smíðaðir hver fyrir sig, án heildarskipulags eða
skipulegs samráðs (nema Superman verði ráðinn í hið eina nýja stöðugildi hjá ráðu-
neytinu).
Ástæða hefði verið til að huga að reynslu annarra þjóða. Til dæmis hefur síðustu
ár verið gerð allsherjar endurskoðun á dönsku framhaldsskólakerfi (Koudahl, 2005;
Raae, 2005). Kjarni hennar var ákveðin sýn á þroska og námsferli ungmenna á fram-
haldsskólaaldri og áhersla var lögð á það að skoða framhaldsskólagönguna sem
heildarferli þar sem ákveðnum markmiðum um þroska mætti ná á ólíkan hátt í ólík-
um námsleiðum og gjarnan með vissri samþættingu greina. Námsmarkmið hverrar
námsgreinar yrðu tengd við ákveðin markmið um hugsun, hæfni og færni hvers nem-
anda og getu hans til að takast á við æ vandasamari verkefni. Grundvallarsýn þessara
umbóta var umdeild, en gagnrýnin varð til þess að aðrar sýnir voru felldar í skýrara
form og keppa nú við þá sem boðuð var með breytingunum.
Önnur umræða, sem ástæða væri til að gefa gaum, er umræða sem víða hefur orðið
erlendis, m.a. við endurskoðun sænska framhaldskólakerfisins fyrir rúmum áratug
(Thavenius, 1995). Hún snýr að spurningunni um almenna menntun (sem Skandinav-
ar kalla „dannelse“ og Þjóðverjar „Bildung“). Langt er síðan sýnt var fram á að almenn
menntun, eins og hún tíðkaðist í menntaskólum fram á síðasta þriðjung síðustu aldar,
átti rætur í og viðhélt stéttamun, en erfiðara hefur reynst að finna arftaka hennar sem
gæti unnið gegn slíkum mun. Í reynd hefur hinn almenni menntunarþáttur fram-