Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Page 29

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/2009
bragi gUðmUndsson
29
baki nytjahugsun bóndans og veiðimannsins, fegurðarskyn náttúruunnandans, ell-
egar hugmyndir um sjálfbæra þróun – það að hverri kynslóð beri að skila umhverfi
sínu í jafngóðu eða betra ástandi til þeirrar næstu og hún tók við því. Sá nytjaskiln-
ingur hefur verið grundvöllur í umhverfisumræðu síðustu áratuga og þar með haft
umtalsverð áhrif á viðhorf fólks til þess hvað er fallegt og hvað er síður fallegt.13
sVæðisVitund – dæmi frá skotlandi
Þegar hugmyndum um samvitund hefur verið beitt á smærri landfræðilegar einingar
en heil þjóðlönd eða ríkisheildir hefur athyglinni oftast verið beint að samvitund til-
tekinna þjóðfélagshópa á grundvelli stéttarstöðu, kynferðis, trúarbragða, litarháttar
eða annars slíks. Frá þessu eru þó undantekningar og skal stuttlega sagt frá einum
hluta svæðisrannsóknar sem gerð var í Paisley, bæjarfélagi skammt vestur af Glasgow
í Skotlandi.
Sagnfræðingurinn Catriona M. M. Macdonald, dósent við Caledonian University
í Glasgow, hefur sérhæft sig í sögu Paisley á seinni hluta 19. aldar og framan af þeirri
tuttugustu (Macdonald, 1998, 2000). Hún hefur notað endurminningar rithöfundarins
James Lennox Kerr (1899–1963) til þess að lýsa því hvernig aðalgatan í bænum var
lengi sem múrveggur milli tveggja heima. Öðrum megin áttu millistéttin og mennta-
fólkið heima, hinum megin ófaglærðir og fjölskyldur þeirra. Ef barn eða unglingur
úr öðru hverfinu vogaði sér yfir götuna voru móttökurnar óblíðar og háðsglósur sem
svívirðingar dundu á viðkomandi lengi á eftir. Miðlína götunnar var nokkurs konar
ósýnileg og óyfirstíganleg landamæri í félagslegu og efnahagslegu tilliti og samvitund
íbúanna hvorum megin tók mið af þeirri staðreynd. Svæðisbundnar kringumstæður
skiptu þar með meira máli en það að íbúar bæjarins voru allir af sama þjóðerni og
innan sama ríkis.
Macdonald heldur því fram að landfræðingar hafi um skeið gegnt forystuhlutverki
við að leita uppi og benda á svæðisbundin einkenni í menningu og stjórnmálum. Hún
vitnar einkum til Johns Agnew, prófessors í landafræði við UCLA í Los Angeles, sem
telur að áhersla á pólitíska landafræði hafi valdið því að einstök svæði hafi lengi orðið
að láta undan. Að hans mati hefur svæðisvitund löngum verið mistúlkuð og afgreidd
sem gamaldags hugsun, nokkurs konar leifar liðins tíma (Agnew, 1999). Aðrir höf-
undar hafa bent á að þemabundin saga, svo sem stéttasögur, hafi litið framhjá svæð-
isbundnum einkennum og sléttað þar með yfir þá fjölbreytni sem ætíð sé að finna.
Svarið við þessu, segir Macdonald, er stóraukinn áhugi á hvers kyns svæðissögu nú á
dögum sem rekja má aftur til um 1970. Þar með hefur rúmið (svæðið) öðlast ákveðinn
sess á móti tímanum, þeim kvarða sem allar sögurannsóknir hljóta ætíð að byggja á.
Lennox Kerr yfirgaf Paisley árið 1915 og hann spyr sjálfan sig hver hann hafi verið
þá og hvað Paisley hafi verið honum. Síðan dregur hann upp mynd af æskuslóðum
sínum, áratugum eftir að hann flutti brott. Fullyrða má að skynjun hans á ritunartím-
anum (um 1940) hafi verið umtalsvert önnur en hún var á uppvaxtarárunum. Hann
13 Gott yfirlitsrit um þróun umhverfismála á norðurhluta Bretlands og breytt viðhorf til þeirra er Nat-
ure contested eftir Thomas Christopher Smout (2000).