Fréttablaðið - 27.03.2010, Blaðsíða 18

27. mars 2010 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Andrés Magnússon og Mar-
grét Kristmannsdóttir skrifa
um stöðugleikasáttmálann
Eitt af því sem hefur því miður einkennt okkur Íslendinga
eftir hrunið er skortur á samstöðu.
Í mörgum mikilvægum málum
hefur þjóðin skipst í fylkingar og
hver höndin verið upp á móti ann-
arri. Þetta hefur síðan valdið því
að lausn mikilvægra mála hefur
tafist úr hófi. Þegar frá líður verð-
ur það væntanlega verkefni sagn-
fræðinga eða jafnvel sálfræðinga
að greina af hverju þjóðin valdi
leið sundurlyndis þegar þörf-
in fyrir samstöðu var meiri en
nokkru sinni fyrr.
Segja má að ljósið í myrkrinu
hafi verið undirritun Stöðugleika-
sáttmálans sem undirritaður var
af hálfu ríkisstjórnarinnar og aðila
vinnumarkaðarins í lok júní árið
2009. Við undirritunina ríkti bjart-
sýni meðal manna en engu að síður
var ljóst að verkefnin fram undan
voru erfið og myndu reyna á. Eins
og við mátti búast hrikti stundum í
stoðum sáttmálans enda kom fljót-
lega í ljós að sáttmálinn var ekki
að ganga eftir eins og menn höfðu
vonast til. Dráttur á lausn Ice save
olli vandræðum og hafði í för með
sér tafir meðal annars á lækk-
un vaxta, styrkingu krónunnar,
afnámi gjaldeyrishafta og skap-
aði erfiðleika varðandi fjármögn-
un ýmissa framkvæmda. En það
sem á endanum olli því að upp úr
slitnaði var að menn misstu sjón-
ar á stóru málunum og urðu ákveð-
inni hugmyndafræði að bráð.
Íslenska þjóðin stendur frammi
fyrir erfiðleikum – en ekki meiri
erfiðleikum en svo að með sam-
hentu átaki eigum við að geta verið
komin á nokkuð lygnan sjó innan
2-3 ára. Ef við hins vegar ákveð-
um að velja stöðugt ófrið frekar en
samstöðu erum við að gera okkur
miklu erfiðara fyrir og lengja þann
tíma sem við erum stödd í öldu-
dalnum. Í ljósi þessa verða það því
að teljast mikil vonbrigði að stjórn-
arflokkarnir skyldu ákveða að
keyra í gegn skötuselsfrumvarpið
svokallaða í mikilli óþökk Samtaka
atvinnulífsins. Skötuselurinn einn
og sér olli þó ekki gliðnun Stöðug-
leikasáttmálans heldur var þessi
ófrýnilega skepna punkturinn yfir
i-ið. Því skal hins vegar haldið til
haga að afar brýnt er að ná víð-
tækri sátt um stjórnun fiskveiða
meðal þjóðarinnar og þar verða
allir aðilar að koma til leiks með
ábyrgum hætti og láta af óbilgirni
og oft gamaldags baráttuaðferð-
um. Það verður hins vegar að telj-
ast undarleg tímasetning að keyra
í gegn breytingar á fiskveiðistjórn-
unarkerfinu í óþökk hagsmunaað-
ila á sama tíma og þjóðin er stödd
í miðjum skafli efnahagshruns-
ins. Skynsamlegra hefði verið að
koma þjóðarskútunni í var – ein-
blína á brýnustu úrlausnarmálin –
og taka síðan á öðrum málum þar
sem ekki skiptir öllu hvort lausn
finnist á komandi vikum eða drag-
ist eitthvað á langinn. Þegar verið
er að ausa úr leku skipi á liturinn á
bátnum ekki að skipta máli. Fyrst
þegar búið er að koma skipinu til
hafnar og gera sjófært á ný má
velta fyrir sér að gera ýmsar aðrar
breytingar sem teljast til bóta.
Við Íslendingar stöndum nú
frammi fyrir því að sú framsýni
sem náðist með undirritun Stöð-
ugleikasáttmálans er horfin og
aðilar sáttmálans stefna hraðbyri
í átt að sundurlyndi með ófyrir-
séðum afleiðingum. Fast er skotið
úr öllum áttum og aðilar sem áður
sneru bökum saman nýta nú flest
tækifæri til að senda mótaðilum
tóninn. Skrattanum er skemmt!
Þetta er óheillaþróun og aðilar
verða að þoka sér í átt að samstöðu
á ný. Þjóðarhagur krefst þess og
þjóðin hefur ekki efni á því að
aðilar í lykilhlutverki endurreisn-
arinnar – stjórnarflokkarnir og
aðilar vinnumarkaðarins – gangi
ekki í takt. Við verðum að stíga eitt
skref til baka – finna taktinn á ný
og einblína á stóru sameiginlegu
hagsmunamálin. Það er einsýnt að
til að finna þann takt verða sumir
að brjóta odd af oflæti sínu, éta
ofan í sig þegar sögð orð og taka
til baka þegar gerða hluti. Það eru
ekki miklar fórnir þegar framtíð
fyrirtækja landsins og þar með
heimila er í húfi.
Þegar Stöðugleikasáttmálinn
var undirritaður fyrir níu mán-
uðum síðan héldum við að staðan
yrði önnur nú en raun ber vitni.
Við erum á krossgötum og verð-
um að vinna okkur út úr núver-
andi stöðu í stað þess að einblína í
baksýnisspegilinn og harma glöt-
uð tækifæri. Við sem lifum og
hrærumst í viðskiptalífinu vitum
að þegar upp úr viðskiptasambönd-
um slitnar er alltaf hægt að róa á
önnur mið og leita nýrra viðskipta-
sambanda. Þetta getur ríkisstjórn-
in og aðilar vinnumarkaðarins
ekki gert. Þau sitja uppi með hvort
annað – hvort sem mönnum líkar
það nú betur eða verr. Við getum
haldið áfram að skemmta skratt-
anum og þá eigum við vafalaust
skilið döpur eftirmæli um okkar
þátt í endurreisninni. Við höfum
val um að ganga veg sundurlyndis
og ósátta eða gyrða okkur í brók
og takast í sameiningu á við þau
gríðarlegu verkefni sem við þjóð-
inni blasa. Þjóðin gerir bæði kröf-
ur um og á skilið að seinni kostur-
inn sé valinn.
Margrét Kristmannsdóttir er
formaður og Andrés Magnússon
er framkvæmdastjóri Samtaka
verslunar og þjónustu.
Að slíta í sundur friðinn
ANDRÉS
MAGNÚSSON
MARGRÉT KRIST-
MANNSSDÓTTIR
Það er einsýnt að til að finna
þann takt verða sumir að
brjóta odd af oflæti sínu, éta
ofan í sig þegar sögð orð og
taka til baka þegar gerða hluti.
Það eru ekki miklar fórnir þeg-
ar framtíð fyrirtækja landsins
og þar með heimila er í húfi.
Söguskoðun sófaspekinga
UMRÆÐAN
Helgi Áss Grétarsson skrifar um sjáv-
arútvegsmál
Ófá íslensk mennta– og gáfumenni virðast endalaust geta framleitt
hugmyndir sem til þess eru fallnar að
skekkja eða veita furðulega mynd af
þróun íslenskrar fiskveiðistjórnar. Ein
þessara hugmynda er að um margra
áratuga skeið hafi gengisfellingar til
hagsbóta fyrir íslenskan sjávarútveg stuðlað
að rýrnun kaupmáttar almennings (sjá t.d. rit-
stjórnargrein Páls Baldvins Baldvinssonar í
Fréttablaðinu 25. mars sl.). Þessi söguskoðun er
afar sérstök að því leyti að þegar á 7. og 8. ára-
tug síðustu aldar bentu ýmsir virtir hagfræð-
ingar á það að gengi íslensku krónunnar væri
haldið óeðlilega háu með tilliti til framleiðslu-
þátta samfélagsins, þ.e. að hin einhæfa útflutn-
ingsstarfsemi leiddi til þess að sjávarútvegur
greiddi í reynd auðlindaskatt til samfélagsins
í formi of hás gengis. Þetta þýddi með öðrum
orðum að reka átti sjávarútveg „á núlli“ til að
aðrir hagsmunaaðilar í samfélaginu gætu flutt
inn vörur sem þeir ella hefðu ekki haft efni á.
Þannig átti hagnaðinum af nýtingu fiskveiðiauð-
lindarinnar að vera dreift um allt samfélagið.
Þegar óstjórn efnahagsmála og illa skipu-
lagðar fiskveiðar í atvinnuskyni leiddu með
reglulegu millibili til taprekstrar í sjávarútvegi
þurfti að fella gengið til að atvinnugreinin næði
núllstöðu. Slíkar gengisfellingar voru eingöngu
staðfesting á agalausri efnahagsstjórn og van-
hugsaðri fiskveiðistjórn en ekki birtingarmynd
þess að sjávarútvegur væri dragbítur
á efnahagslífið. Þetta skipulag hélt sér
að mestu fram á upphaf tíunda áratugar
síðustu aldar.
Að mínu mati telst það til pólitískra
afreka ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar að hafa staðið fyrir sam-
þykkt ótímabundinna laga um stjórn
fiskveiða árið 1990. Þau lög höfðu þau
áhrif að leyfilegur heildarafli í mörgum
mikilvægum tegundum var að jafnaði
ákveðinn í samræmi við tillögur fiski-
fræðinga í stað þess að ráðherra á hverjum tíma
gæti alfarið hundsað álit þeirra og ákveðið mun
hærri heildarafla. Lögin veittu atvinnugrein-
inni sjálfri einnig tæki og tól til að veiða heild-
araflann með sem lægstum tilkostnaði. Þetta
var gert með því að skilgreina aflaheimildir
til langs tíma, gera þær einstaklingsbundnar
og framseljanlegar. Þrátt fyrir þó nokkur frá-
vik frá þessu skipulagi hefur rekstur íslensks
sjávarútvegs gengið vel síðan árið 1991, þ.e.
hann hefur verið að jafnaði rekinn með hagnaði.
Þessi ávinningur skilar sér til samfélagsins með
margvíslegum hætti, svo sem hærri launum
til þeirra sem starfa við sjávarútveg og hærri
skatttekjum ríkis og sveitarfélaga.
Það væri þarft verk fyrir marga sófaspek-
inga íslenskrar menntaelítu að kynna sér sögu
íslenskrar fiskveiðistjórnar betur og bera hana
t.d. saman við þróun fiskveiðistefnu Evrópusam-
bandsins frá árinu 1983. Sé það gert af bæri-
legri sanngirni sést hversu stoltir Íslending-
ar geta verið af sínu fiskveiðistjórnkerfi. Það
breytir því ekki að þessi árangur af íslenska
kerfinu hefur kostað veruleg átök og fórnir. Þótt
margt hefði mátt fara betur á þessari vegferð er
auðvelt að glutra niður þeim árangri sem náðst
hefur. Það mun að öllum líkindum gerast sé það
einbeittur vilji stjórnmálamanna að taka upp
kerfi sem stuðlar að ofveiði og efnahagslegri
sóun.
Höfundur er sérfræðingur við
Lagastofnun Háskóla Íslands.
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON
Það væri þarft verk fyrir marga sófaspekinga
íslenskrar menntaelítu að kynna sér sögu ís-
lenskrar fiskveiðistjórnar betur og bera hana
t.d. saman við þróun fiskveiðistefnu Evrópu-
sambandsins frá árinu 1983.
08:00 Afhending fundargagna
08:20 Opnun ráðstefnu
08:30 Hvað er heilsueflandi skóli? Margrét Björnsdóttir, forstjóri Lýðheilsustöðvar
08:45 Reducing youth alcohol drinking through a parent–targeted intervention;
The Örebro Prevention Program; Nikolaus Koutakis, Örebro University, Svíþjóð
09:45 Heilsa og líðan framhaldsskólanema; Margrét Lilja Guðmundsdóttir, HR
10:05 Heilsueflandi framhaldsskólar; Héðinn Svarfdal Björnsson, verkefnisstjóri, Lýðheilsustöð
10:25 Flensborg, Hafnarfirði – heilsueflandi framhaldsskóli;
Magnús Þorkelsson, skólameistari Flensborg
10:45
11:00
Fæðuval í framhaldsskólum – hvernig er ástandið og hvar liggja helst tækifæri til breytinga?
Dr. Anna Sigríður Ólafsdóttir, lektor í næringarfræði, Menntavísindasvið HÍ
Handbók um mataræði í framhaldsskólum;
Hólmfríður Þorgeirsdóttir, verkefnisstjóri næringar, Lýðheilsustöð
11:10 Íþróttakennsla í framhaldsskólum – Íþróttakennslan, menntamálaráðuneyti, skólastjórnendur,
elskulegir nemendur; Guðbrandur Stefánsson, formaður ÍKFÍ
11:30 Forvarnir og samstarf við foreldra framhaldsskólanema
11:50 Mennta- og menningarmálaráðuneyti - Hreyfing er geðveik geðrækt;
Jóhanna María Eyjólfsdóttir, sérfræðingur hjá MMRN
12:05 Heilbrigðisráðuneyti – Tilbrigði við heilbrigði; Héðinn Unnsteinsson, sérfræðingur hjá HBR
13:00 Heilsa og líðan grunnskólanema 2010; Þóroddur Bjarnason, HA
13:20 Áherslur á heilsueflingu í sameiginlegri framtíðarsýn fyrir grunnskólastarf til 2020;
Svandís Ingimundardóttir, skólamálafulltrúi Sambands íslenskra sveitarfélaga
13:40 Heilsueflandi grunnskólar; Sveinbjörn Kristjánsson, verkefnisstjóri, Lýðheilsustöð
14:00 Heilsueflandi grunnskóli á Austurlandi; Sigurbjörg Kristjánsdóttir, Egilsstaðaskóla
14:15 Hreyfing í grunnskólastarfinu – Handbók um hreyfingu;
Gígja Gunnarsdóttir, verkefnisstjóri hreyfingar, Lýðheilsustöð
15:00 „Rödd úr skólasamfélaginu“ Óskar Einarsson, skólastjóri Fossvogsskóla
15:20 Niðurstöður úr könnun á meðal grunnskólastjóra;
Jórlaug Heimisdóttir, verkefnisstjóri, Lýðheilsustöð
15:35 Panell og fyrirspurnir – Efling tengsla á milli skólasamfélagsins og heilbrigðiskerfisins
16:00 Skólaþingi slitið
Heilsueflandi skólar
Skólaþing 9. apríl 2010
Haldið í Rúgbrauðsgerðinni, Borgartúni 6, Reykjavík.
Þingið er öllum opið og þátttakendum að kostnaðarlausu,
en skrá þarf þátttöku á vefnum www.lydheilsustod.is.
*Birt með fyrirvara um breytingar
Dagskrá:*
Umsækjendur verða að hafa lokið meistaraprófi í lögfræði eða
samsvarandi prófi og stunda námið skólaárið 2010-2011. Litið
verður til þess hvort umsækjendur ljúka námi vorið 2011 og til fyrri
námsárangurs við mat á umsóknum. Styrkþegar verða að sýna fram
á að hafa staðfesta skólavist og verður styrkur greiddur út þegar nám
er hafið.
Nánari upplýsingar veitir María Thejll forstöðumaður Mannréttinda-
stofnunar Háskóla Íslands, netfang mariath@hi.is.
Umsóknarfrestur er til 1. maí 2010 og skal skila umsóknum merktum
„Styrkumsókn“ með staðfestum upplýsingum um framhaldsnámið,
fyrri námsárangur og próf ásamt starfsferillýsingu og senda á:
Mannréttindastofnun HÍ, Lögbergi við Suðurgötu, 101 Reykjavík
Mannréttindastofnun Háskóla Íslands auglýsir
styrki allt að 500.000 kr. til framhaldsnáms í
mannréttindum skólaárið 2010-2011.
Styrkir til framhalds-
náms í mannréttindum