Frjáls verslun - 01.08.2003, Blaðsíða 153

BRÉF TIL BLAÐSINS
fær varla staðist að dómarar móti sínar eigin reglur
sem séu í andstöðu við reglur sem alþjóðleg fagfé-
lög endurskoðenda hafa sett. Að þessu sögðu er
rétt að snúa sér að dómi hæstaréttar í því máli sem
hér er tíl umræðu.
Umfjöllun Hæstaréttar í umfjöllun sinni segir Hæstí-
réttur að „endurskoðendum félagsins hafi einnig
borið að sjá um að afstemmingar allra bókhalds-
reikninga þess lægju fyrir áður en þeir luku endur-
skoðun“. Mér er ókunnugt um á grundvelli hvaða
lagafyrirmæla eða reglna í endurskoðun endurskoð-
endum fyrirtækisins hafi borið slík skylda. Hér er Hæstiréttur
að gera kröfu um verklag sem hvorki er krafist samkvæmt
ákvæðum laga né reglna um endurskoðun og það getur ekki
staðisþ og því síður að niðurstaða réttarins í málinu byggi á
verklagi sem enginn endurskoðandi í landinu máttí vita að krafa
væri gerð um.
Fjárdrátturinn falinn í efnahagsreikningi Á sama stað í umíjöll-
un sinni segir Hæstíréttur: „Benda atvik málsins tíl þess, að á
hafi skort, að skyldu þeirra til að sannreyna eignastöðu félags-
ins hafi verið nægjanlega gætt.“ Atvik málsins eru þau að á
fimm ára tímabili dró starfsmaður félagsins sér 32 millj. kr.
(endurgreiddi 7 millj. kr.) og sá fjárdráttur var falinn í efnahags-
reikningi. Skekkjan í reikningnum var því sífellt að hækka yfir
allt tímabilið. Hér að framan var komið fram að samkvæmt regl-
um um endurskoðun ber endurskoðendum ekki skylda tíl þess
að sannreyna allar eignir og skuldir, heldur er þeim heimilt að
beita úrtakskönnunum í því sambandi. Hins vegar verður að
horfa tíl þess að endurskoðendur geta verið ábyrgir fyrir rang-
færslum í reikningsskilum ef þær eru verulegar. Hér hefði því
Hæstiréttur þurft að fjalla um það hvort hin stíghækkandi rang-
færsla hafði veruleg áhrif á efni reikningsskilanna í heild sinni.
Við það mat þarf að líta til reglna í endurskoðun um mikilvæg-
ismörk og útdeilingu þeirra marka á ásættanlegar skekkjur
gagnvart eíhahagsliðum. Engin slík umJjöllun er í dómi Hæsta-
réttar, heldur sýnist niðurstaðan í málinu byggð á þessu al-
menna orðalagi fremur en tilvitnun í reglur sem um þetta fjalla.
stoðgögn og fylgiskjöl í umijöllun Hæstaréttar segir að endur-
skoðendur hefðu átt að kanna stoðgögn og fylgiskjöl óaf-
stemmdra bókhaldsreikninga. Hér skal minnt á, að endurskoð-
andi var í tilviki umrædds fyrirtækis ekki ráðinn tíl þess að sjá
um uppgjörsmál, heldur eingöngu endurskoðun, en hér sýnist
þó krafa gerð um vinnu sem telst vera uppgjörsvinna. Mér er
þess vegna hulin ráðgáta hvernig hér hefði átt að standa að
verki að mati Hæstaréttar. Það er nefnilega eitt einkenni á óaf-
stemmdum bókhaldsreikningum að ekki er vitað hvernig flár-
hæð á slíkum reikningum greinist. Hvernig er þá hægt að
kanna stoðgögn slíkra reikninga? Þetta atriði vegur að vísu ekki
þungt að mínu mati, en er eigi að síður sterk vísbend-
ing um að rétturinn sjái ekki þann skilsmun sem er
á uppgjörsvinnu og endurskoðun.
Annað atriði kemur einnig fram í dómnum sem
styður þá ályktun að dómurunum séu ekki töm
hugtök í endurskoðun, en það er þegar dómurinn
segir, að „engar ráðstafanir voru gerðar til þess að
bæta innra eftirlit með aukinni gagnaskoðun". Þetta
er ónákvæm umfjöllun, því gagnaskoðun, eða öllu
heldur gagnakönnun, bætir innra eftirlit ekki neitt.
Innra eftirlit lýtur að því skipulagi sem á rekstrinum
er á hinum ýmsum sviðum. Það tekur til þeirra að-
gerða sem beitt er hjá fyrirtæki tíl þess að varðveita eignir þess
og sjá til þess að þær séu nýttar á sem bestan hátt í þágu fyrir-
tækisins. Innra eftirlit verður ekki bætt nema með breytingum
á vinnubrögðum í fyrirtækinu sjálfu og kemur þess vegna
gagnakönnun endurskoðenda nákvæmlega ekkert við. Með
gagnakönnun er átt við staðfestingarvinnu endurskoðenda á
tilteknum efnahagsliðum en getur í sjálfu sér einnig varðað
rekstrarliði þó að hitt eigi aðallega við. Það fer síðan eftir atvik-
um hversu ítarlegar gagnakannanir eru gerðar og ræðst það
m.a. af styrkleika innra eftirlits.
Eftirlit Stjórnar í upphafi fjórða kafla í hæstaréttardómnum
segir að félagsstjórn skuli annast að nægilegt eftirlit sé með
Jjármunum félagins og í beinu framhaldi af því er Jjallað urn
þýðingu ársreikningsins og áritun endurskoðenda á hann.
Hæstiréttur hagar orðum sínum þannig að athugasemdalaus
áritun þýði að endurskoðandi hafi vottað um hvort tveggja,
þ.e. kvittun til félagssJjórnar um að hún hafi annast nægilegt
eftirlit með Jjármunum félags og að ársreikningur gefi glögga
heildarmynd af afkomu og efnahag. Áritun endurskoðenda
felur að sjálfsögðu ekki í sér umsögn um eftirlit stjórnar né
stjórnsýslu að öðru leyti, heldur er hún heildarumsögn um
reikningsskilin. Það er að vísu þannig, að erlendis eru þess
dæmi að endurskoðendur hafa verið beðnir um sérstakar
skýrslur um stjórnsýsluhætti Jýrirtæja, en það átti alls ekki við
í vinnu endurskoðandans Jyrir umrætt íýrirtæki. Þaðan af síð-
ur að endurskoðandinn hafi tekið að sér sérstakar rannsóknir
á innra eftirliti umfram það sem felst í venjulegri endurskoð-
un, en Jónas segir að svo hafi verið.
í umJjöllun Hæstaréttar er vísað til leiðbeinandi reglna um
endurskoðun sem félag endurskoðenda hefur gefið út Sérstak-
lega er tilgreint að endurskoðanda beri að vekja athygli stjórnar
á þvi bréflega, ef því er þannig varið að ekki næst nægjanlegt ör-
yggi um áreiðanleik bókhaldsins með venjulegum endurskoð-
unaraðgerðum. Ennfremur beri endurskoðanda við þessar að-
stæður að gera grein Jyrir málinu í áritun. Þessi tilvísun hlýtur
að vera tilgreind í umtjöllun Hæstaréttar af því að hann kýs að
einhverju leyti að byggja á þessum kröfum í úrskurði sínum.
Hér er hins vegar á það að líta, að þessi atvikalýsing á ekki við í
Grein Jónasar
Aðalsteinssonar
í síðasta
tölublaði.
Ég stend því enn við þá skoðun mína að Hæstiréttur hafi afgreitt þetta mál í of miklum flýti og án þess að kynna sér
nægilega vel reglur um endurskoðun með þeim afleiðingum að umfjöllunin er efnislega röng í veigamiklum atriðum.
153