Frjáls verslun - 01.08.2003, Blaðsíða 154

BRÉFTIL BLAÐSINS
Annað atriði kemur einnig fram í dómnum sem styður þá ályktun að dómurunum séu ekki
töm hugtök í endurskoðun, en það er þegar dómurinn segir, að „engar ráðstafanir voru
gerðar til þess að bæta innra eftirlit með aukinni gagnaskoðun“.
því máli sem rétturmn fjallaði um. í þessum leiðbeinandi regl-
um Félags endurskoðenda er verið að lýsa því hvernig að verki
skuli staðið þegar svo háttar til að endurskoðandi verður að
gera um það fyrirvara í áritun ef þeir annmarkar á innra eftírliti
og bókhaldi eru svo verulegir að ekki sé unnt að gefa fyrirvara-
lausa áritun. I því máli sem dómur Hæstaréttar tekur til áttí það
alls ekki við og gefin var fyrirvaralaus áritun á reikningsskil
fyrirtækisins. Þannig er krafan, sem Hæstiréttur gerir um skrif-
lega greinargerð til stjórnar, ranglega studd tílvisun í reglur frá
fagfélagi endurskoðenda.
Vilneskja stjórnar I þessu sambandi verður hins vegar einnig
að líta tíl þess að samkvæmt ákvæðum laga um ársreikninga
ber endurskoðanda að skrá í sérstaka endurskoðunarbók at-
hugasemdir og ábendingar sem hann vill koma á framfæri við
stjórn eða framkvæmdastjórn. Það mun endurskoðandi fyrir-
tækisins ekki hafa gert vegna tiltekinna ágalla í verklagi fyrir-
tækisins, en hann hafði þó munnlega gert athugasemdir vegna
þessara ágalla og það oftar en einu sinni á fundum með fram-
kvæmdastjóra og fjármálastjóra fyrirtækisins. Það hlýtur að
vera nokkurt matsatriði hvaða athugasemdir eru færðar til
bókar í þessu sambandi. Eins og hér stóð sérstaklega á var
framkvæmdastjórn fullkunnugt um málið og eins var stjórn
fyrirtækisins mætavel kunnugt um þann stóra galla í skipulagi
fyrirtækisins að sami starfsmaður gegndi bókara- og gjaldkera-
stöðu. Með hliðsjón af þessari vitneskju forráðamanna fyrir-
tækisins sýnist mér að það geti a.m.k. verið álitamál hvort þörf
var á skriflegri ábendingu um atriði sem þeim var kunnugt um.
Orðalag ákvæðisins í lögum er þrátt fyrir allt með þeim hættí,
að það er endurskoðandans að ákveða hveiju hann vill koma á
framfæri; hann kaus að gera það ekki, enda búinn að því með
munnlegum hætti oftar en einu sinni.
Það er auðvitað illt fyrir hvaða fagstéttarmann sem er að fá
dóm Hæstaréttar um að hann hafi ekki unnið sína vinnu svo
sem lög og reglur gera ráð fyrir. Hitt er verra að fá slíkan dóm
en telja sig hafa unnið af fagmennsku. Enn verra er að þurfa að
una dómi sem er ekki vel rökstuddur um fagleg málefni. Loks
hlýtur að vera óþolandi að þurfa að greiða fyrir hin meintu mis-
tök, sérstaklega í ljósi þess að engin grein er gerð fyrir því í
dómsorði hvernig greiðslufjárhæðin er fundin, heldur sýnist
hún eingöngu byggð á huglægu matí dómaranna.
Hæstiréttur sneri héraðsdómi Við Það er vafalaust óvarlegt af
mér að fjalla um lagatæknilegt álitaefni, en ég get þó ekki stillt
mig um að segja, að það kemur ólöglærðum manninum afar
sérkennilega fyrir sjónir að Hæstiréttur skuli snúa héraðs-
dómi með hliðsjón af því að einn dómenda á því dómstigi var
sérfróður á sviði endurskoðunar. Sá dómur var að talsverðu
leyti reistur á afstöðu til þeirra faglegu sjónarmiða sem gerð
var grein fyrir hér að framan og því sýnist Hæstíréttur verða
að hafa mjög sterka málefnalega stöðu til þess að hnekkja
þeim dómi.
I grein minni árið 2000 um dóm Hæstaréttar í þessu máli
um Nathan & Olsen byggðist niðurstaða min um umfjöllun
réttarins á ofangreindum atriðum. Eg stend því enn við þá
skoðun mína, þrátt fyrir skrif Jónasar, að Hæstíréttur hafi af-
greitt þetta mál í of miklum flýti og án þess að kynna sér nægi-
lega vel reglur um endurskoðun með þeim afleiðingum að um-
tjöllunin er efnislega röng í veigamiklum atriðum.
I niðurlagi greinar Jónasar dregur hann fram hvað lærdóm
megi draga af dómi Hæstaréttar. Flest þau atriði sem hann til-
greinir eru ekkert sérstök fyrir þetta mál þannig að í þeim fel-
ast engin ný skilaboð frá Hæstaréttí. Nauðsynlegt er hins vegar
að gera athugasemd við eftírfarandi texta í skrifúm lögmanns-
ins: „Endurskoðunarstarf hins kjörna löggilta endurskoðanda
félags er unnið í þágu félagsins sjálfs, hluthafa þess og stjórnar."
Það er á misskilningi byggt að löggiltir endurskoðendur séu
sérstaklega að vinna fyrir stjórnir fyrirtækja í endurskoðunar-
störfum sínum. Aritun endurskoðenda kemur stjórnum fyrir-
tækja auðvitað tíl góða, en þær eru þó ekki sá aðili sem efni árit-
unar beinist fyrst og fremst að, jafnvel þótt hún sé stundum stíl-
uð á stjórn; það er einungis formsatriði. Það kemur því á óvart
að Jónas skuli halda þessu fram. Mér er raunar óljóst hvernig
hann kemst að þeirri niðurstöðu að Hæstiréttur hafi haldið
þessu fram og vona réttarins vegna að svo sé ekki.
í Vinnu fyrir hverja? Löggiltir endurskoðendur eru, að svo
miklu leyti sem þeir starfa eins og nafngiftin segir til um, fyrst
og fremst að vinna fyrir hluthafa og aðra fjármagnseigendur
og raunar samfélagið yfirleitL Það má líka orða það þannig að
þeir séu fyrst og fremst að vinna fyrir þá sem hafa tekið sér
stöðu á hægri hlið efnahagsreiknings fyrirtækja eða hafa í
hyggju að koma sér þangað. Þar er framkvæmdastjórn og
stjórn ekki, heldur sýsla þessar stjórnir, hvor á sinn hátt, með
vinstri hlið ethahagsreikningsins, ef svo má að orði komast. A
ensku er talað um ytri endurskoðendur (e. external auditor)
til aðgreiningar frá innri endurskoðendum en þeir starfa bein-
línis fyrir stjórnir fyrirtækja og eru hluti af innra eftirliti fyrir-
tækja. Enskur fræðimaður orðar það svona: „an external
audit is an audit performed for parties external to the
auditee," eða endurskoðun er fyrir þá sem ekki eru í fyrirtæk-
inu sjálfu, en til þess teljast að sjálfsögðu stjórn og fram-
kvæmdastjórn. Hitt er svo annað mál að nauðsynlegt er að
góð samskipti séu milli stjórnar og endurskoðenda, en það
þýðir alls ekki að frumskylda endurskoðenda í störfum
þeirra sé við stjórnir fyrirtækja. Stjórnir fyrirtækja geta vissu-
lega haft gagn af vinnu endurskoðenda vegna þeirra eigin eft-
irlitsskyldu en henni er þó hvergi nærri fullnægt á þann hátt
einan. Það mál er hins vegar sjáifstætt athugunarefni og utan
við efni þessarar greinar. 33
154