Frjáls verslun - 01.08.2003, Síða 156

Spáð í spilin
Spumingin til Lofts Ólafssonar, lektors við Háskólann í Reykjavík, er þessi: Sú hugsun hefur
orðið ágengari í viðskiptalífinu að undanförnu að kaupréttarsamningar starfsmanna á
hlutabréfum séu að ganga sér til húðar, ekki síst eftir að lykilstjórnendur hjá Sjóvá-
Almennum ogEimskip, sem nýttu sér kauprétt á bréfum nýlega, seldu pau strax aflur.
Eru kaupréttarsamningar
að ganga sér til húðar?
Loftur Ólafsson, lektor við
Háskólann í Reykjavík.
„Nefna má að þangað til
starfsmaðurinn nýtir sér
kaupréttinn og greiðir fyrir
bréfin hefur hann ekki
hætt neinu af sínu eigin fé,
og hann nýtir sér að jafn-
aði ekki réttinn nema verð
bréfanna á markaði sé
hærra en nemur verðinu
skv. kaupréttarsamn-
ingnurn."
Meginhugsunin að baki kaupréttarsamn-
ingum er að með þeim sé hægt að gera
starfsmenn að eins konar meðeigendum í
rekstri viðkomandi fyrirtækis og að hags-
munir þeirra fari þannig saman við hagsmuni
annarra hluthafa. Vonir standa þvi eðlilega til
að starfsmenn geti með vasklegri framgöngu
stuðlað að verðmætisaukningu hlutabréfa,
bæði hluthöfum og sjálfum sér til búbótar.
Sá böggull getur þó fylgt skammrifi að það
sé ekki sjálfgefið að starfsmaður, sem hefur
kauprétt að hlutabréfum, hugsi eins og flestir
hluthafar. Nefna má að þangað til hann nýtir
sér kaupréttinn og greiðir fyrir bréfin hefur
hann ekki hætt neinu af sínu eigin fé, og yfir-
leitt má segja að hann taki litla áhættu þegar
hann leggur loks út fé til bréfakaupanna, þvi
að hann nýtir sér að jafnaði ekki réttinn nema
verð bréfanna á markaði sé hærra en nemur
verðinu skv. kaupréttarsamningnum. Hann
getur því selt þau samtímis með áhættulaus-
um hagnaði ef hann kýs svo. Kaupréttarhafi
hefúr m.ö.o. aðeins hagnaðarmöguleika en
enga tapsáhættu í þeim skilningi að hann
hættir engu af takmörkuðu eigin fé sínu eins
og flestir hluthafar hafa þurft að gera.
Einnig er óvíst að starfsmaður hafi sömu
afstöðu til hlutabréfa og uppbyggingar á verð-
mæti þeirra og hluthafi, þótt hann hafi rétt til
kaupa á slíkum bréfum. Að þvi gefnu að flestir
hlutabréfaeigendur hugsi til langs tíma, sem
er fráleitt sjálfgefið, og stefni að því að há-
marka arðsemi af eigninni til lengri tíma
þurfa kaupréttarhafarnir lika að hafa þessa
langtímahugsun. Margar ástæður, og alls
ekki óskynsamlegar, geta verið fyrir því að
þeir hafi hana ekki. Það er reyndar umhugs-
unarvert, m.a. í ljósi þess að sífellt stærri hluti
fjárfesta, og fagijárfestar ekki undanskildir,
lítur ekki endilega á hlutabréf sem langtíma-
fjárfestingu, hvort hugsjónin um sameigin-
lega langtimahagsmuni hluthafa og starfs-
manna með kaupréttum sé raunhæf.
Það er ekki hægt að horfa fram hjá því að
kaupréttir eru ein tegund hvatakerfa sem
ætlað er að örva frammistöðu. Meðal annarra
leiða má nefna hlutdeild í hagnaði eða hags-
auka, ýmis afkastahvetjandi kerii eða hlut-
deild í kostnaðarhagræðingu. Rannsóknir
hafa ekki bent til þess að kaupréttir hafi neina
yfirburði yfir önnur kerfi hvað varðar starfs-
hvatningu og frammistöðu.
Það verður að vísu að viðurkennast að eins
og veður skipuðust í loftí á mörgum stöðum
leiddi ofuráhersla af hálfu stjórnenda á hækk-
un hlutabréfaverðs til skamms tíma til þess að
starfsmönnum sem áttu kauprétti blandaðist
varla hugur um hvaða kerfi væri best. Það er
einnig ástæða tíl að nefna í tengslum við kaup-
réttarkerfi og starfshvatningu að virði kerfis-
ins, ef svo má að orði komast, er kerfisbund-
ið metið af því hvernig kaupin gerast á eyrinni
á verðbréfamarkaði, en ekki eingöngu af
rekstrarlegri frammistöðu. Það er kunnugra
en frá þurfi að segja að verðþróun á hluta-
bréfamarkaði getur verið letjandi fyrir fleiri en
fjárfesta. Flestír vanmeta jafnframt hversu
slappur hvatí hlutabréfamarkaðurinn getur al-
mennt verið, en þegar horft er yfir mjög löng
tímabil þá hafa tímabil afar lýrrar uppskeru
oft verið mun lengri en hin frjósömu.
Þeirri spurningu hvernig kaupréttarsamn-
ingar virki best er tæplega hægt að svara með
óyggjandi hættí. Það er vandasamt að ná því
markmiði að tengja saman hagsmuni starfs-
manna og hluthafa með kaupréttarsamning-
um, og slik kerfi verða seint fullkomin frekar
en önnur mannana verk. Ui

156