Morgunblaðið - 29.11.2008, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Hin víðtækuhöft, semAlþingi
lagði í fyrrinótt á
gjaldeyrisviðskipti
með lögum, eru
skref marga áratugi
aftur í tímann. Ís-
land býr ekki lengur við frjálsa
fjármagnsflutninga, sem komu
til með aðildinni að Evrópska
efnahagssvæðinu.
Viðbrögð talsmanna atvinnu-
lífsins við þessari löggjöf eru vel
skiljanleg. Þegar forsvarsmenn
útflutningsfyrirtækja eru skikk-
aðir til að flytja gjaldeyri til
landsins, skilyrðislaust og að
viðlögðu fangelsi og fésektum,
er ekki furða að hljóð heyrist úr
horni. Forsvarsmenn fyrirtækja
benda réttilega á þá hættu að
reynt verði að fara í kringum
hömlurnar. Áhrifin af þeim
gætu þá í raun orðið önnur en að
var stefnt.
Hins vegar verða menn að
horfast í augu við að líklega er
þetta eini kosturinn við núver-
andi aðstæður, þótt hann sé
vondur. Ákvörðunin um gjald-
eyrishömlurnar er augljóslega
tekin vegna ótta um að fljótlega
eftir að krónan verður sett á flot
muni hún sökkva eins og steinn
vegna fjármagnsflótta úr land-
inu. Það sem stjórnvöld eru því í
raun að gera er að minnka
markaðinn, sem krónan fær að
fljóta á, þannig að á endanum
fljóti hún aðeins í lítilli tjörn,
sem endurspeglar ekki hinn
raunverulega gjaldeyr-
ismarkað.
Fólk verður líka
að horfast í augu
við að hömlur og
höft af þessu tagi
eru hluti af því
verði, sem við
greiðum nú fyrir
pínulítinn, sjálf-
stæðan gjaldmiðil. Gildistími
laganna sem Alþingi setti í
fyrrinótt er tvö ár, sem er sá
tími sem áætlunin um aðstoð Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins við Ís-
land er í gildi. Fólk hlýtur að
spyrja hvað taki þá við. Verður
hægt að styðja við gengi krón-
unnar áfram án gjaldeyrishafta?
Ísland þarf nýjan gjaldmiðil,
þótt hann fáist ekki strax. Nær-
tækasti kosturinn er evran, sem
Ísland gæti fengið einhverjum
árum eftir inngöngu í Evrópu-
sambandið. Strax eftir inngöngu
í ESB gæti Ísland hins vegar átt
kost á þátttöku í myntsamstarfi
sambandsins, ERM II, sem fæli
í sér stuðning Seðlabanka Evr-
ópu við gengi krónunnar.
Yfirlýsing um að Ísland stefni
að ESB-aðild og upptöku evru
myndi strax virka í þá átt að
styrkja tiltrú umheimsins á ís-
lenzku efnahagslífi. Krónan
myndi njóta þess. Þannig er það
í raun forsenda þess að krónan
hjari næstu árin, að taka
ákvörðun um evruna.
Flestir hljóta hins vegar að
vera farnir að sjá að áframhald-
andi líf með krónunni er óbæri-
legt fyrir íslenzk fyrirtæki og al-
menning og útheimtir hömlur af
því tagi sem Alþingi hefur sam-
þykkt.
Forsenda þess
að krónan hjari
næstu árin er að
taka ákvörðun
um evruna}
Þetta kostar krónan
Launamunurkynjanna er
föst stærð í lands-
lagi íslensks at-
vinnulífs. Sam-
kvæmt nýrri
könnun Fé-
lagsvísindastofn-
unar Háskóla Ís-
lands eru konur á
höfuðborgarsvæðinu með 86%
af heildarlaunum karla og kon-
ur á landsbyggðinni með 77% af
heildarlaunum karla.
Ef allt væri með felldu í ís-
lensku samfélagi væri launa-
munurinn enginn. Fólk fengi
sömu laun fyrir sams konar
störf án tillits til kyns.
Það er merkilegt hvað launa-
munurinn er mikill í þeim störf-
um sem eru lægst launuð. Með-
allaun kvenna í ósérhæfðum
störfum eru 234 þúsund krónur,
en karla 396 þúsund krónur.
Þyrftu tekjur kvenna að hækka
um 41% til að þær yrðu jafnokar
karla í þessum störfum. Þegar
kemur að stjórnendum er
launamunurinn hins vegar
hverfandi.
Sláandi er að sjá launamun-
inn á konum og körlum í op-
inberum störfum á
landsbyggðinni. Á
höfuðborgarsvæð-
inu er enginn mun-
ur á tímalaunum
karla og kvenna hjá
hinu opinbera, en á
landsbyggðinni eru
konur í opinberum
störfum að jafnaði
með 69% af launum karla. Á
þessum skammarlega mun þarf
að leita skýringa og leiða til
leiðréttingar.
Í könnuninni var reiknaður út
leiðréttur launamunur
kynjanna á þeirri forsendu að
það sýni raunsanna mynd. Hins
vegar er augljóst að þau atriði,
sem notuð eru til leiðréttingar,
eru einnig hluti af vandamálinu.
Hvers vegna hafa karlar oftar
mannaforræði? Hvers vegna
bera karlar oftar fjárhagslega
ábyrgð? Hluti af vandamálinu
er að framgangur karla og
kvenna er ekki jafn. Konur eiga
einfaldlega minni möguleika á
framgangi og fá í þokkabót mun
lægri laun fyrir sambærilega
vinnu. Þetta er óafsakanlegt í
nútímaþjóðfélagi og breytist
hægt. Allt of hægt.
Konur eiga einfald-
lega minni mögu-
leika á framgangi
og fá í þokkabót
mun lægri laun fyrir
sambærilega vinnu}
Óafsakanlegur launamunur
M
ér varð hugsað til vinkonu minn-
ar Guðrúnar heitinnar í Galt-
arey þegar ég las að nú ætti að
leggja niður morgunleikfimi
ríkisútvarpsins. Morg-
unleikfimin yfir árið kostar ef til vill ein mán-
aðarlaun útvarpsstjóra og fríðindi, eða hálf?
„Listin að týna sjálfum sér“ er afbragðs und-
irtitill nýútkominnar bókar Guðmundar Magn-
ússonar sagnfræðings um „Nýja Ísland“, nýja
Ísland og gamla Ísland og muninn þar á. Í
hverri viku glötum við einhverju sem aðrir lögðu
svo hart að sér að byggja upp. Hvenær ætlar
okkar kynslóð að hefja endurreisn af alvöru?
Hjá Guðrúnu alþýðulistakonu í Breiðafirði
var kveikt á útvarpi allra landsmanna snemma á
morgnana. Stundum suðaði svolítið í útvarpinu
til að byrja með en að lokum náðist samband. Guðrún
sagðist sakna Valdimars en viðurkenndi að „nýja konan“ í
morgunleikfiminni væri ágæt líka. Á eftir göngu á staðn-
um var drukkið kaffi, laumast í sígarettu og talað um Ein-
ar Olgeirsson. Morgunleikfimin varð gjöful réttlæting á
syndum síðdegisins.
Ég þekki konu sem hefur talað fyrir frjálsu og fjöl-
breyttu ríkisútvarpi í mörg ár. Þegar hún talar af ástríðu
um menningarstofnunina sem fátæk þjóð kom á laggirnar
fær hana ekkert stöðvað. „Sjónvarpið“ segir hún hneyksl-
uð, „glamúr-sjónvarpið! RÚV er ekki sjónvarpið, það er
útvarpið!“ Og nýríka neyslukynslóðin klórar sér í koll-
inum.
Fyrir marga er ríkisútvarpið Rás 1 ákveð-
inn stólpi í lífinu, eitthvað sem hægt er að
ganga að sem vísu í hruni vitstola heims.
Þannig getur gamalkunnugt fréttastef verið
örlítill vitavörður þess að týna ekki sjálfum
sér, agnarsmá tenging kynslóðanna. Því sem
er gott þarf ekki að breyta. Hún virðist því
býsna undarleg forgangsröðunin í nið-
urskurðinum þessa dagana þegar bruðl og
gripadeildir græðginnar blasa við allt um
kring. Væri nær að skera niður glamúrinn of-
ar í tröppunni? Morgunleikfimi útvarps var
sett á laggirnar þegar lýðveldið var 13 ára
gamalt. Það bar með sér frumkvöðlahugsun í
lýðheilsu og er enn fastur liður í lífi gamals
fólks. Það er líka fastur liður í lífi sumra
ungra Íslendinga. Fregnir af fjölda-
uppsögnum RÚV eru enn eitt áfall okkar tíma. Ýmsir dag-
skrárgerðarmenn vinna eilítil þrekvirki á hverjum degi.
Þættir sem í stærri löndum útheimta fjölda manns eru hér
unnir af einni manneskju og eru samt í hæsta gæðaflokki.
Það getur reynst samfélagi dýrt að skera niður hið smáa.
Enn dýrara reynist að hola sameiginlegar stofnanir og
auðlindir að innan. „Ég veit vel að ókeypis er allt það sem
er best en svo þarf ég að greiða dýru verði það sem er
verst …“ var sungið.
Guð býr í hinu smáa hugsaði Albert Einstein og Guð
býr í garðslöngunni amma söng Megas. Býr ef til vill eilít-
ill guð í hálfrar aldar morgunleikfimi þegar allt annað
hrynur? liljagretars@gmail.com
Guðfríður Lilja
Grétarsdóttir
Pistill
Dýr sparnaður?
Eftir Ingibjörgu B. Sveinsdóttur
ingibjorg@mbl.is
G
reiðslujöfnun fast-
eignalána felur á engan
hátt í sér eftirgjöf á
skuldum, heldur er um
að ræða frestun afborg-
ana að hluta. Til lengri tíma leiðir
greiðslujöfnun til aukins kostnaðar í
formi vaxta og verðbóta og því ekki
sjálfgefið að fólk kjósi eða hafi hag af
greiðslujöfnun.
Þetta skrifaði Jóhanna Sigurð-
ardóttir félagsmálaráðherra í Morg-
unblaðið fyrir rúmri viku, nokkrum
dögum eftir að lög um greiðslujöfnun
fasteignalána til einstaklinga höfðu
verið samþykkt.
Greiðslujöfnun gagnast ekki þeim
heimilum sem vegna atvinnumissis
og verðbólgu standa frammi fyrir
mögulegu gjaldþroti, að því er for-
maður Félags fasteignasala, Ingi-
björg Þórðardóttir, bendir á. Höf-
uðstóll lánanna hefur hækkað
reglulega þrátt fyrir samvisku-
samlegar afborganir. Í mörgum til-
fellum skulda einstaklingar töluvert
meira í fasteign sinni, heldur en þeg-
ar gengið var frá kaupum á henni.
Stór hluti skuldanna er ýmist vísi-
tölutryggður eða gengisbundinn og
jafnvel hvorttveggja.
Einstaklingar illa varðir
Ingibjörg getur þess að enn sem
komið er sé óljóst hvernig heim-
ilunum muni reiða af. „Það er stutt
síðan kreppan skall á en ein-
staklingar eru samt sem áður illa
varðir í því ástandi sem nú ríkir. Fólk
er farið að hringja og spyrja hvort
það eigi að hætta að borga af eigninni
og lýsa sig gjaldþrota. Ég hef sagt að
það skuli ekki láta sér detta slíkt í
hug. Viðkomandi gæti í kjölfarið
varla eignast kött án þess að tekið
yrði í honum lögtak. Eignastaða fólks
er vöktuð í kjölfar gjaldþrots. Þess
vegna ráðlegg ég því að reyna til
þrautar að komast að samkomulagi
um lengingu í lánum. En auðvitað er
það skylda stjórnvalda að taka á
þessum þrengingum sem á okkur
dynja með öðrum hætti en að velta
þeim yfir á húseigendur og fjöl-
skyldur þessa lands.“
Kerfið þykir Ingibjörgu ekki
mannsæmandi. „Það ætti að vera
eins og í Bandaríkjunum. Þar má
samkvæmt lögum ekki ganga nær
fólki en sem nemur því sem bankinn
hefur lánað. Þar er ekki hægt að elta
fólk endalaust.“
Nær ein milljón bandarískra fjöl-
skyldna hefur neyðst til þess að af-
henda bönkunum húsið sitt frá því í
ágúst í fyrra, að því er greint var frá á
fréttavef CNN nú í nóvember. Hús-
eigendur hafa afhent bönkunum hús-
lyklana og þar með verið lausir við
allar skuldir. Ingibjörg efast um að
fjármálastofnanir hér á landi myndu
ganga að slíkum samningum við við-
skiptavini og telur að setja þyrfti lög
þar um.
Eins og að bjóða ölmusu
Í viljayfirlýsingu íslenskra stjórn-
valda um áform vegna fjárhagslegrar
fyrirgreiðslu frá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum segir meðal annars að fara
eigi yfir lagarammann um gjald- og
greiðsluþrot þannig að taka megi á
niðurfærslu skulda og heimtu eigna í
bönkum, fyrirtækjum og hjá heim-
ilum. „Það ætti að breyta gjald-
þrotalögunum þannig að þeir sem
missa eignir sínar geti farið úr þeim
án þess að skuldirnar hvíli áfram á
þeim,“ leggur Ingibjörg áherslu á. Að
bjóða einstaklingum að taka á leigu
hús sín sem þeir geta ekki lengur
greitt af þykir Ingibjörgu eins og ver-
ið sé að bjóða þeim ölmusu.
Niðurfelling skulda
eða ölmusa yfirvalda
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hús í smíðum Formaður Félags fasteignasala segir eignastöðu þeirra sem
lýsa sig gjaldþrota vera vaktaða í kjölfarið.
Alls hafa 939.439 bandarískar
fjölskyldur afhent bönkunum
húsið sitt frá því í ágúst í
fyrra. Um leið og menn hafa
skilað lyklunum eru þeir laus-
ir við allar skuldir. Greint var
frá þessu á fréttavef CNN um
miðjan nóvember. Þar var
jafnframt greint frá því að í
ágúst síðastliðnum hefðu
bankarnir í Bandaríkjunum
tekið 304 þúsund hús til sín
og var það mesta eignaupp-
takan á einum mánuði frá því
í ágúst í fyrra.
Í kjölfarið reyndu yfirvöld
og bankar í nokkrum ríkjum
Bandaríkjanna að koma til
móts við húseigendur með
ýmsum aðgerðum til þess að
þeir gætu ráðið við afborg-
anirnar. Sumar lánastofnanir
hafa til dæmis lækkað mán-
aðarlega greiðslubyrði.
Bandarískir húseigendur yf-
irgefa ekki bara heimili sín
vegna atvinnuleysis. Vegna
lækkaðs fasteignaverðs finnst
þeim ekki lengur þess virði að
greiða af húsunum og hætta
því. Þetta hefur fréttavefur
CNN eftir hagfræðingnum Pat
Newport hjá Global Insight.
Lausir allra mála