Morgunblaðið - 21.06.2009, Qupperneq 18

18 Tækni
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 2009
Á áttunda áratugnum voru segulbands-spólur allsráðandi í bíltækjum og
ferðatækjum þar sem ógjörningur var að
burðast með fyrirferðarmiklar hljóm-
plötur. Segulbandsspólur voru því vin-
sælar í bifreiðum og í unglinga-
herbergjum og reyndar opnuðu
segulbandstækin dyrnar fyrir smátæki
hverskonar sem hægt var að bera með
sér hvert sem er. Þeirra frægust eru lík-
lega Walkman segulbandstækin frá Sony
en enginn var maður með mönnum á átt-
unda áratugnum nema eiga slíkt tæki.
Sony Walkman kom fyrst á markað í
Japan árið 1979, þá af gerðinni TPS-L2
sem var vandað tæki með innstungu fyrir
lítið tengi frá heyrnartólum og bjó yfir
víðóma hljóði. Eitt merkasta tækið frá
Sony Walkman var Walkman Professional
WM-D6C en það var kynnt á markaði árið
1984 og státaði af hljómgæðum
á við vönduð upptökutæki til
heimilisnotkunar. Tækið gat
tekið upp í víðóma hljóði og
notaðist við ljósdíóður til að
sýna hljóðstyrkinn. Sam-
keppnin jókst hinsvegar
jafnt og þétt og undir lok
áratugarins voru Toshiba,
Aiwa og Panasonic orðnir
harðir keppinautar Sony
Walkman. Segulbands-
spólan sjálf var upp-
finning Philips sem
hafði kynnt spóluna
fyrst árið 1964.
SEGULBANDSSPÓLUR
Átta rása hylkin voru hönnuð og fram-leidd í Bandaríkjunum og nutu tals-
verðra vinsælda fram til 1980 enda voru
tækin á meðal staðalbúnaðar í bandarísk-
um bílum frá um 1965. Það voru mörg
fræg nöfn sem komu að hönnun, fram-
leiðslu og markaðssetningu átta rása
tækjanna. Bill Lear var sá sem leiddi hóp-
inn en hann er þekktastur fyrir hinar
margfrægu Lear Jet einkaþotur. Aðrir í
hópnum voru bílaframleiðandinn Ford,
símafyrirtækið Motorola og RCA Victor
hljómplötufyrirtækið sem einmitt hafði
nýtt sér hundinn Nipper við markaðs-
setningu áratugum fyrr. Átta rása hylkin
hættu að fást í verslunum upp úr 1982 en
þá hafði segulbandsspólan sem var um
helmingi minni tekið yfir markaðinn.
ÁTTA RÁSA
Stafræn tækni náði fót-festu á markaðnum
um 1982 með því sem
kallað var Compact
Disc eða CD í daglegu
tali. Til að byrja með
mætti tæknin mikilli
andstöðu tónlistariðn-
aðarins þar sem óttast
var að sala á tónlist
myndi hrynja þar sem auð-
velt væri með CD að afrita
upprunalegar upptökur. Ekki svo
löngu síðar varð það mögulegt að afrita tónlist á CD í
tölvu með nýrri bylgju vandamála fyrir tónlistariðn-
aðinn, eða því héldu hagsmunaðilar iðnaðarins í það
minnsta fram. Fyrsti stafræni ferðaspilarinn kom á
markað árið 1984 frá Sony og var kallaður Walkman
D-50. Upprunalega heitið var reyndar Discman en
Sony gafst fljótlega upp á því og hélt sig þar eftir við
Walkman að mestu leyti. Það voru fleiri tæknilegar
útfærslur á stafrænu tækninni sem reyndu að berjast
um markaðinn. Mini Disc, kynnt til sögunnar 1991 af
Sony, var ein þeirra en einnig DAT segulbönd, kynnt
1985 af Sony, sem eru enn í dag notuð í talsverðum
mæli, t.d. við hljóðvinnslu.
STAFRÆN TÆKNI
Það var mikil bylting fyrir tónlistarheiminn sem og unnendur tónlistar þegar fyrstatónhlaðan frá Apple kom á markað árið 2001. Tónhlaðan iPod sameinar marga
kosti í eitt lítið handhægt tæki enda hafa vinsældirnar verið eftir því. Í apríl 2007 var
búið að selja yfir 100 milljón tæki og tveimur árum síðar er talan farin að nálgast
200 milljón tæki en reiknað er með að í ár seljist um 10 milljón tæki. Tónhlaðan frá
Apple á ekki margt sameiginlegt með fyrstu Gramophone og Phonograph tækjunum
annað en að geta spilað hljóð og vera meðfærileg. Það er þó hætt við því að ef Fox
Terrier hundurinn Nipper væri enn á lífi þá myndi hann
enn á ný líta eftir rödd húsbónda síns, gáttaður
með lítil hvít eyrnatól í eyrunum.
TÓNHLAÐAN
Þekkt Málverkið af Nipper og Francis Barraud í
vinnustofu sinni við verkið. Málverkið varð að einu
þekktasta vörumerki heims.
Eftir Ingvar Örn Ingvarsson
ingvarorn@mbl.is
U
ppfinningamaðurinn Thomas Alva Edison fann hinn 18.
júlí árið 1877 upp leið til þess að skrá hljóð. Hann hafði
verið að leita að tækni til að taka upp símtöl og fann í
leiðinni upp fyrsta hljóðritann og ekki leið á löngu þar til
fyrsta hljómtækið sem spilaði upptökur leit dagsins
ljós. Fyrstu tækin nýttu einskonar hljóðsívalninga til afspilunar
en tækin sem spiluðu upptökurnar voru kölluð Phonographs.
Rödd meistarans
Um aldamótin 1900 var komin fram tækni til hljóðritunar
sem átti eftir að verða ráðandi í næstum því heila öld. Það
var hljómplatan og voru þær spilaðar á tækjum sem voru
kölluð Gramophones en sú uppfinning er yfirleitt eignuð
Emile Berliner. Einn frægasti framleiðandi tækjanna og
hljómplatnanna var Gramophone Company en fyrirtækið
var stofnað árið 1899. Fyrir algjöra tilviljun eignaðist fyr-
irtækið vörumerki sem átti eftir að verða afar frægt. Það at-
vikaðist þannig að breskur listamaður að nafni Francis Barraud
hafði tekið hund látins bróður síns, Mark, í fóstur. Bróðirinn hafði skilið
eftir sig fleira en hundinn því hann hafði verið duglegur að taka rödd
sína upp á hljóðsívalninga og hafði hann einnig arfleitt Francis Barraud
að Phonograph tæki. Þegar Barraud hlustaði á upptökurnar veitti hann
því athygli að Fox Terrier hundurinn sem hann hafði tekið í fóstur, og
gegndi nafinu Nipper, mændi á lúðurinn sem gaf frá sér hljóðið á Pho-
nograph tækinu. Barraud fannst þetta æði merkilegt og ákvað hann að
mála mynd af Nipper að hlusta á húsbónda sinn enda augljóst að hund-
urinn gegndi kalli húsbóndans, þó það kæmi næstum að handan. Bar-
raud gaf málverkinu titilinn „His late masteŕs voice“, rödd látins hús-
bónda hans, og vonaðist hann til þess að geta selt einhverjum
framleiðenda Phonograph-tækja verkið. Það tókst hinsvegar ekki en
til þess að bæta málverkið hafði kunningi Barrauds bent honum á að
líklega væri betra að skipta á svarta lúðrinum á Phonograph tækinu
og bronslituðum lúðri eins og var á Gramophone tækjunum. Í þeim
erindagjörðum að fá slíkt tæki lánað fór Barraud til Gramophone
en þar tóku örlögin í taumana. Þegar Barraud var spurður
hvað hann ætlaði að gera við tækið útskýrði hann
hvað hundurinn Nipper gerði þegar hann spilaði
upptökur fyrri húsbónda hundsins. Stjórnanda
Gramophone þótti sagan svo merkileg að nið-
urstaðan varð sú að Gramophone fyrirtækið keypti
myndina gegn því að skipt yrði á Phonograph tækinu
og Gramophone tæki. Árið 1909 var nafni fyrirtæk-
isins breytt í „His Masteŕs Voice“ og var styttri útgáf-
an HMV. HMV vörumerkið er enn notað í dag og einnig
má finna stílfærða útgáfu af málverkinu hans Barraud á
vefsíðu fyrirtækisins.
Nýtískuleg HMV verslanir í dag byggja á fornri frægð þó
þær séu nýtískulegar.
Fyrsta segulbandstækið sem var not-hæft án sérstakrar aðgátar var fram-
leitt af AEG í Þýskalandi 1935. Áður hafði
t.d. verið notað stórhættulegt tæki á Ítalíu
þar sem hljóðið var skráð á samskonar
efni og notað var í rakvélablöð sem gerði
alla meðferð tækisins afar varasama.
Hönnun AEG samanstóð hinsvegar af
tveimur hjólum þar sem óupptekið hljóð-
bandið var öðrum megin og upptekið
hljóðbandið hinum megin. Hljóðbandið
sjálft var úr húðuðum pappír í stað stáls. Í
miðjunni var svo tæknibúnaðurinn og
stjórntækin. Tæki af þessu tagi voru vin-
sæl allt fram undir áttunda áratuginn og
voru samskonar tæki iðulega kölluð „Reel
to reel“ tæki þó tæknilega heitið væri
„Magnetophone“. Enn í dag eru seg-
ulbandstæki af þessari gerð framleidd af
Studer, Stellavox, Nagra, Denon og Otari
enda þykja þau ná miklum hljómgæðum.
SEGULBANDSTÆKI
Miðillinn og Nipper