Saga - 1979, Side 282

272
RITFREGNIR
beggja enda, hins einstaka og hins (tiltölulega) almenna. Ég tek
þetta fram hér vegna þess að bæklingar þeirra félaga gefa gott til-
efni til samanburðar að þessu leyti. Hin sterka hlið Magnúsar er
heildarlýsingin. Hann reifar í upphafi viðurkennda skoðun á upp-
hafsárum Sósíalistaflokksins, að þau hafi verið „nokkurs konar
hetju- og gullaldarskeið í sögu íslenskrar verkalýðshreyfingar" (bls.
1). I framhaldi af því kynnir hann svo niðurstöou sína, „að frá upp-
hafi sögu sinnar hafi Sósíalistaflokkurinn borið í sér brum eigin
hnignunar . . .“ (bls. 2). Þessi niðurstaða er svo endurtekin í ræki-
legra máli í lokaorðum (bls. 49—60), og allt sem á milli er fjallar
um þessa túlkun. Hvergi er freistast til að rekja atburði eða stað-
reyndir án tengsla við heildarlýsinguna. Á hinn bóginn er könnun
Magnúsar á hinum sögulega veruleika mjög í rýrara lagi. Hann fei'
afar lauslega yfir það sem Sósíalistaflolckurinn gerði og kom til
leiðar á þessum árum, og með köflum verður ritgerðin heldur leiði-
gjöm klifun á skoðun höfundar. Þarna hefði þurft að taka betur a
við heimildakönnun.
Ritgerð Stefáns er aftur á móti að mestu leyti fremur nákv®®
frásögn af sameiningartilraunum kommúnista og Alþýðuflokks-
manna á árunum 1937 og 1938 rakin í réttri tímaröð. Að formi til
fer hann að vísu svipað að og Magnús, byrjar á að andmæla meint-
um rangtúlkunum á eðli sameiningarinnar og setur fram þá meg"
inskýringu að alþjóðasamband kommúnistaflokka hafi gefið þá bnu
að nú skyldi samfylkt með sósíaldemókrötum gegn fasistum (bls. 1)-
Þeirri túlkun er svo fylgt eftir í niðurstöðukafla (sem raunar ber
rangnefnið Eftirmáli, bls. 53—57). En frásögn Stefáns af ot-
burðum gefur miklu fleiri tilefni til úrvinnslu og skýringa. Þau til-
efni notar Stefán að vísu sum hver, en engan veginn svo mikið og
skipulega sem vera ætti. Hann birtir t.d. skýr dæmi um samfylk-
ingarviðleitni meðal íslensks verkalýðs áður en línan kom frá b1'
þjóðasambandinu (bls. 7—9), en gleymir þeim þætti málsins í niðui
stöðukaflanum. Hann leggur allrækilega dóm á viðhorf Alþýðu
flokksmanna, og er þó tæpast alveg samkvæmur sjálfum sér um
þá (bls. 24, 36, 39, 54—55). Hins vegar er hann miklu fáorðari um
vilja kommúnista þegar sleppir línunni frá Moskvu.
Báðar ritgerðirnar fjalla mjög einhliða um pólitískar ákvarðanir
skipulagðra flokksapparata og forystumanna. Höfundar gera litla1
tilraunir til að tengja flokksstarfið við þann efnahagsvanda sein
mæddi á íslenskum almenningi á þessum árum, hvað þá við djuP
stæðari einlcenni íslensks samfélags. Af þeim sökum verða skýr
ingar þeirra á samfylkingarstefnunni næsta einlxliða, og fordasm
ing Magnúsar á henni missir að verulegu leyti marks. Hér ma ve J
klausu af bls. 46 hjá Magnúsi: