Saga - 1991, Side 211

ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
209
varðveitt eru. Bréf um hið gagnstæða, að Danir hafi krafist eða lagt þetta til,
er heldur ekki til. ÞF verður því að þræða þrðngan veg ágiskunar til að gera
tilgátu/staðhæfingu sína trúverðugri. Sjáum hvernig hann fer að um atburð-
ina 1926 og athugum sönnunargildi undirstrikuðu orðanna:
Flokkurinn er sokkinn í skuldafen sumarið 1926. Flokksforystan ber
vandræði flokksins undir Thorvald Stauning sem var hér í heimsókn
um sumarið. í ljósi atburðarásarinnar er rökrétt að ætla að forysta
Alþýðuflokksins hafi þá leitað hófanna um 50 þúsund kr. stuðning,
en Danir höfnuðu þeirri beiðni síðar um haustið. Sú synjun getur
hafa byggst á ýmsu: 1. Upphæðin var of há. [. . .] 3. Danski sósíal-
demókrataflokkurinn hafði þá reglu að hafa ekki náið samband við
flokka sem stóðu utan Alþjóðasambands sósíaldemókrata. [. . .]
Skilyrðin voru pví þau að ASÍ yrði að ganga í Alþjóðasambandið ef
danski flokkurinn átti að beita sér fyrir fjársöfnun innan þeirra sam-
taka (bls. 228).
Ágiskun verður að staðhæfingu og ný „sagnfræðileg staðreynd" hefur verið
búin til!
Flestir átta sig á að huglægur skilningur og hlutlægur veruleiki geta verið
misjafnlega samrýmanlegir. í rannsóknum getur verið réttlætanlegt að
greina á milli skynjunar aðila og ytra veruleika, og í sumum tilvikum skipar
hið fyrrnefnda æðri sess. Mikilvægt dæmi um skilning samtíðar á Ólafi Frið-
rikssyni er bréf Jóns Baldvinssonar frá 7. janúar árið 1925 til danskra flokks-
bræðra. Hann staðsetur Ólaf í pólitísku litrófi vinstra vængsins. Ólafur er
-/National-Kommunist", en það bendir til þess að Ólafur hafi hafnað forræði
Moskvu í íslenskum málefnum. Litlu máli, ef nokkru, skiptir hvað ÞF telur
að Ólafur hafi verið út frá viðtölum sínum eða fundargerðum Dagsbrúnar.
Nlestu máli skiptir hvaða álit aðrir forystumenn Alþýðuflokksins höfðu á
Ólafi; það álit sem þeir kynntu fyrir ráðamönnum danska jafnaðarmanna-
flokksins. Svo telur ÞF ekki vera: „Men dog vil jeg mene at det vigtigste i
denne forbindelse har hverken været Jons brev eller intervjuerne men mine
egne iagttagelser af Ólafurs indlæg i Dagsbrun. Der framgár nemlig hans
egne politiske idéer uden nogen mellemled." (Den Gyldne Flue, bls. 310, aft-
anmál 19). Við greiningu á orsökum þess að hin „tæra" hugmyndafræði
Ólafs hafði ekki komist til skila í samtíð hans ber að taka með í reikninginn
hver hafi verið túlkun samtíðarmanna hans og hvort þeir komu þessum
skilningi sínum áleiðis til áhrifaaðila. Milliliðirnir voru áhrifavakar. Það er
aðalatriðið í þessu dæmi.
Úr samhengi
ÞF slær oft fram staðhæfingum án þess að haldbær rök fylgi, eins og þeirri
otrúlegu fullyrðingu að ritgerðin beri „merki þess að höfundur hafi lent í
nokkrum vanda með heimildirnar vegna þess hversu stór hluti þeirra er á ís-
'andi, þótt ljósritunar,- tölvu- og faxtæknin bæti þar mikið úr". Hvaða tiltæk-
ar heimildir nýtti ég ekki við rannsókn mína? Kannski fundargerð Dagsbrún-
ar um þekkta staðreynd, þ.e. tilkynningu um afstöðu stjórnar Dagsbrúnar í
14-saga