SunnudagsMogginn - 24.01.2010, Blaðsíða 52

SunnudagsMogginn - 24.01.2010, Blaðsíða 52
52 24. janúar 2010 „Allar skáldsögur eru smásögur teygðar á langinn,“ sagði Jorge Luis Borges eitt sinn. Þetta er ein af þessum snjöllu setn- ingum sem fela í sér sannleiksgildi um leið og þær eru einföldun. En það er gam- an að setningu eins og þessari sem upp- hefur smásöguna og setur hana ofar skáldsagnagerð. Það þarf sannarlega ekki að skrifa nokkur hundruð blaðsíður af skáldskap til að kalla persónur til lífsins, gefa þeim tilfinningar og skapa umhverfi sem lesandinn lifir sig inn í. Það er sér- stök kúnst að segja mikið í sem fæstum orðum en það er einmitt nokkuð sem smásagnahöfundar kunna flestum frem- ur. Margir mestu risar í bókmenntaheimi 20. aldar voru snillingar í smásagnagerð og sinntu henni jafnframt skáldsagnagerð eða tóku hana framyfir skáldsöguna. Ný- lega kom út á íslensku smásagnasafnið Völsungablóð og fleiri sögur eftir einn þessara manna, þýska skáldjöfurinn Thomas Mann. Það fór lítið fyrir þessari kilju þegar hún kom út nokkrum dögum fyrir jól, en samt er í henni að finna einn besta skáldskap í útgáfu síðasta árs. Þar er til dæmis sagan Herra Friedemann litli. Þessi stutta saga um örlög krypplingsins ógæfusama er svo grimm í sínum sál- fræðilega óhugnaði að sá lesandi sem kippist ekki við þegar hann les hana í fyrsta sinn hlýtur að vera sérkennilega samansettur. Þetta stórgóða smásagna- safn minnir hvern þann sem það les á það hversu merkilegt og áhrifamikið smá- sagnaformið er. En það er eins og smásagnaformið njóti ekki lengur sérstakrar virðingar. Ef ís- lenskur rithöfundur sendir frá sér smá- sagnasafn er iðulega litið svo á að nú sé hann að senda frá sér hálfgerða dútlbók. Hann hafi verið að hvíla sig frá þunga- viktarskrifum og dundað við að skrifa smásögur. Það er tekið við hann viðtal og lokaspurningin er of oft: „Hvenær kemur svo skáldsaga?“ Rithöfundur þarf senni- lega að búa yfir dágóðum skammti af þol- gæði til að fyllast ekki önuglyndi þegar viðtökur við smásagnasafni eru á þennan veg. Sem þær eru því miður alltof oft. Það þarf að hefja smásagnaformið aftur til vegs og virðingar í huga fólks. Þeir sem fjalla opinberlega um bókmenntir verða að vera meðvitaðir um þá hneigð að gera minna úr gildi smásagna en skáldsagna. Hið sama á við um bókaútgefendur og lesendur. Það má ekki láta eins og sá rithöfundur sem einbeitir sér að smásagnagerð geri það vegna þess að hann sé annaðhvort latur eða svo illa haldinn af sérvisku að hann nenni ekki að skrifa almennilegar skáldsögur. Viðhorfið „æ, þetta er bara smásaga,“ verður að víkja. Smásagan á skilið að fá rými og virðingu. Æ, bara smá- saga! Orðanna hljóðan Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is Í enskri sögu eru fáir eins áberandi og umdeildir og Hinrik áttundi og þá ekki bara fyrir kvennamál hans og konurnar sex, heldur líka að- skilnaðinn frá páfavaldinu, stofnun ensku biskupakirkjunnar, sem skýrir að miklu leyti stöðu Englands í evrópsku samhengi síðustu alda. Um Hinrik áttunda hafa verið skrifuð ótal leikrit, skáldsögur og ljóð. Sagn- fræðirit skipta hundruðum og eins hafa verið gerðar kvikmyndir, söngleikir og sjónvarpsþættir um veldistíð hans og ýmislegt henni tengt. Enn eru menn að; með umtöluðustu bókum Bretlands á nýliðnu ári voru bækur um eiginkonur Hinriks og menn honum handgengna. Ein þeirra, Wolf Hall, hlaut Booker- verðlaunin, helstu bókmenntaverðlaun Breta. Wolf Hall er eftir breska rithöfundinn Hilary Mantel sem hefur skrifað nokkrar bækur um ýmis efni, skáldsögur, smá- sagnasöfn og sjálfsævisögu. Wolf Hall segir frá umbrotatímanum á öðrum ára- tug sextándu aldar þegar þráhyggja Hin- riks áttunda eftir ríkisarfa komst á það stig að hann ákvað að skilja við Katrínu af Aragon og ganga að eina Önnu Boleyn, því þó honum og Katrínu hafi orðið barns auðið þá var það stúlka og hann taldi að kona gæti ekki stýrt Englandi. Höf- uðpersóna bókarinnar er Thomas Crom- well, sem hófst til mikilla metorða í valdatíð Hinriks en var síðan hálshöggv- inn. Fjöltyngdur og margfróður heimsmaður Myndin sem fylgir þessari grein er ein- mitt af Thomas Cromwell og hefur rennt stoðum undir þá frásögn af honum að hann hafi verið grimmlyndur fantur, slægðin uppmáluð. Að stórum hluta er það vegna ófrægingarherferðar kaþ- ólikka sem hafa talið hann bera mesta ábyrgð á að enska kirkjan sagði skilið við páfastólinn, klaustur voru leyst upp og eignir þeirra og kirkjunnar runnu til rík- isins. Eins er honum borið á brýn að hafa grafið undan Thomas Moore sem háls- höggvinn var fyrir að viðurkenna ekki að Englandskonungur væri æðri páfa, en Moore, sem Mantel lýsir sem ofsatrúar- manni með písla- og kvalalosta, var tek- inn í dýrlingatölu undir lok nítjándu ald- ar. Sá Thomas Cromwell sem Hilary Man- tel sýnir okkur, er sannkallaður yf- irburðamaður að gáfum og umburð- arlyndi. Litlar heimildir eru til um æsku hans og uppvaxtarár, en Mantel tekur það sem þó er til og skáldar listilega í eyðurnar. Það er vitað að faðir hans var fátækur ofbeldismaður og eins að hinn ungi Cromwell var bráðgáfaður og flækt- ist víða á meginlandi Evrópu, barðist í Frakklandi og á Ítalíu og lærði þar líka bankafræði og las lög. Hann var því heimsmaður á sinn hátt, fjöltyngdur og margfróður. Spillingar- og lastabæli kirkjunnar Mantel rekur svo söguna að Cromwell hafi verið í nöp við kaþólsku kirkjuna fyrir spillinguna og græðgina sem ein- kenndi hana, og eins að hann hafi viljað loka klaustrum á Englandi því þau hafi verið spillingar- og lastabæli. Hún dreg- ur og upp sannfærandi mynd af miklum umbótasinna þó það séu gloppur hér og þar – til að mynda er það ekki sannfær- andi að maður sem hataðist svo við spill- inguna innan kaþólsku kirkjunnar skuli hafa verið eins handgenginn áhrifa- mönnum innan hennar og sagan segir, og helsti aðstoðarmaður Thomas Wolsey kardinála og erkibiskups í Jórvík. Snar þáttur í starfi Cromwells var þó að leggja konungi lið í kvennamálum hans, að búa svo um hnútana að hann gæti látið ógilda hjónaband sitt og Katr- ínar af Aragon, sem varð til þess að kon- ungur var bannfærður af páfa og ýtti því undir klofninginn frá Rómarkirkjunni, og gæti þá gengið að eiga Önnu Boleyn. Þegar hún svo fæddi Hinriki ekki son var það Cromwell sem tók að sér að koma henni fyrir kattarnef með ákæru á hend- ur henni fyrir ýmis hórdómsbrot og þar á meðal sifjaspell, sem skilaði því að hún var hálshöggvin. Sagfræðingar hafa hald- ið því fram að Cromwell og Anna hafi deilt um skiptingu klaustureigna, en upplýsti alþýðumaðurinn sem Hilary Mantel sýnir okkur myndi aldrei leggjast svo lágt. Málverk Hans Holbein af Thomas Cromwell sýnir mann sem virðist uppfullur af valdaþótta og heldur á bréfmiða eins og hann sé rýtingur. Upplýstur alþýðumaður Meðal helstu ráðgjafa Hinriks áttunda Eng- landskonungs var Thomas Cromwell sem er jafnan lýst sem slægvitrum óþokka þar til að nú er tekinn upp haskinn fyrir hann. Árni Matthíasson arnim@mbl.is Bækur
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

SunnudagsMogginn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: SunnudagsMogginn
https://timarit.is/publication/785

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.