SunnudagsMogginn - 21.08.2011, Side 32

32 21. ágúst 2011
S
tundum eru unnin afrek án þess
að stór orð séu höfð um. Slík af-
rek hafa starfsmenn og stjórn-
endur Landspítala unnið á síð-
ustu árum. Á tveimur árum hafa þeir
skorið útgjöld spítalans niður um 6,6
milljarða og fækkað starfsmönnum um
667 frá janúar 2009 til janúar 2011. Þeir,
sem komið hafa nálægt slíkum aðgerðum
gera sér glögga grein fyrir því hvers kon-
ar átak þetta hefur verið.
Það eru ekki orðin tóm að starfsmenn
spítalans hafi tekið þátt í þessum aðgerð-
um. Þeir lögðu fram 3.400 tillögur um
sparnað í rekstri og settu fram 800 hug-
myndir, sem tengdust þessum aðgerð-
um. Svona árangri er ekki hægt að ná
nema með beinni þátttöku og samstöðu
starfsmanna.
Landspítali er einn stærsti vinnustaður
á Íslandi. Það er áreiðanlegt margt flókið í
rekstri hans. Þar að auki eru verkefni
spítalans mjög viðkvæm. Það skipti máli
að þessi aðlögun spítalans að breyttum
aðstæðum tækist án þess að það kæmi
niður á sjúklingum. Það hefur tekizt.
Það er lengi hægt að skera niður ef
annarra kosta er ekki völ en það er rétt
sem Björn Zoëga, forstjóri Landspítalans,
hefur sagt að undanförnu að það kemur
að því að ekki er hægt að draga úr út-
gjöldum nema með því að leggja alveg
niður einhverjar starfseiningar. Og ekki
ólíklegt miðað við þann árangur, sem
náðst hefur í niðurskurði á Landspítala að
spítalinn sé kominn að þeim vegamótum
í rekstri sínum.
Sérstaka athygli vekur, að þessi mikla
fækkun starfsfólks, sem að sjálfsögðu
hefur ekki verið sársaukalaus hefur verið
framkvæmd án þess að mikið uppnám
hafi orðið innan spítalans. Þetta skiptir
máli og sýnir að vel hefur verið haldið á
þessum erfiðu og viðkvæmu málum inn á
við gagnvart starfsmönnum. Við skulum
ekki gleyma því að á undanförnum árum
og kannski áratugum hafa verið marg-
víslegir árekstrar og átök innan spítalans
eins og gjarnan vill verða á fjölmennum
vinnustöðum
Það er ekki hægt að ganga út frá því
sem vísu að svo mikill árangur náist og
það án meiri háttar árekstra. Björn Zoëga
segir í ársskýrslu spítalans að þetta hafi
tekizt vegna „ótrúlegs framlags starfs-
fólks“. Það hlýtur að vera.
Um allt þjóðfélagið er unnið að svip-
uðum aðgerðum. Það er gert á heimilum,
í litlum fyrirtækjum, meðalstórum fyr-
irtækjum, stofnunum og ráðuneytum.
Árangurinn er með ýmsum hætti. Sums
staðar hefur þetta gengið vel og annars
staðar síður.
Spurning er hvort samfélagið getur
kannski nýtt sér það fordæmi, sem Land-
spítalinn, starfsmenn hans og stjórn-
endur hafa sýnt, með því að læra af þeirri
reynzlu, sem þar hefur fengizt í nið-
urskurði útgjalda í viðamiklum og flókn-
um rekstri á íslenzkan mælikvarða.
Er hugsanlegt að þau vinnubrögð og
starfsaðferðir sem notaðar hafa verið á
Landspítala geti verið efni í námskeið
innan háskóla um hvernig standa eigi að
breytingum í umfangsmiklum rekstri?
Fyrir mörgum áratugum varð við-
skiptadeild Harvard-háskóla þekkt fyrir
að taka upp svokölluð „case studies“, þar
sem fjallað var um raunveruleg verkefni í
raunverulegum fyrirtækjum. Ég þekki
ekki til kennslu í viðskiptadeildum há-
skóla, hvorki hér né annars staðar en
ímynda mér að þetta sé ein af þeim
kennsluaðferðum, sem notaðar eru.
Frægar bækur um viðskiptalífið, sem haft
hafa mikil áhrif hafa verið skrifaðar með
sérstakri tilvísun í slík raunveruleg
dæmi. Má þar nefna bók, sem vakti gíf-
urlega athygli fyrir þremur áratugum og
heitir In Search of Excellence. Sú bók
fjallaði um rekstur fyrirtækja, sem þóttu
til fyrirmyndar og varð stjórnendum um
allan heim hvatning til að gera betur.
Fá dæmi eru um að slíkar fyrirmyndir
hafi orðið til á Íslandi. Þó er ljóst að Eim-
skipafélag Íslands varð slíkt fyrirtæki
undir stjórn Harðar Sigurgestssonar.
Ungir menn sögðu við mig að það væri
ígildi háskólanáms í viðskiptafræðum að
starfa hjá Eimskipafélaginu undir stjórn
Harðar enda hafa samstarfsmenn hans
þar dreifzt út um atvinnulífið og komið
víða við.
Í því mikla átaki, sem nú stendur yfir í
íslenzku samfélagi við að laga rekstur
þess að gjörbreyttum aðstæðum, sem
ekki eru tímabundnar heldur varanlegar
skipta fyrirmyndir af þessu tagi máli. Og
það er óneitanlega athyglisvert að slík
fyrirmynd skuli verða til í Landspítala
með víðtækri samstöðu starfsmanna og
stjórnenda og undir forystu læknis en
ekki manns með sérmenntun í stjórnun
og rekstri án þess að lítið sé gert úr slíkri
menntun.
Þær fjölskyldur eru fáar á Íslandi, sem
ekki þurfa að leita til Landspítala ein-
hvern tíma á lífsleiðinni. Yfirgnæfandi
meirihluti þeirra kemur þaðan fullur af
þakklæti fyrir þá aðstoð og meðferð, sem
þar er veitt. Þetta sýna kannanir og þetta
vita landsmenn af eigin reynzlu. Þess
vegna má telja líklegt að fáar stofnanir í
samfélagi okkar njóti jafn mikils stuðn-
ings meðal fólks og Landspítali. Það er
engin spurning að þjóðin vill eiga aðgang
að heilbrigðiskerfi, sem er í fremstu röð.
Landspítalinn er kjarni þess kerfis.
Það er spurning, hvort stjórnvöld geri
sér nægilega vel grein fyrir því afreki,
sem unnið hefur verið á Landspítala á
síðustu árum. Auðvitað verða ráðherrar
og ráðuneyti að líta til margra átta. En
sömu aðilar þurfa líka að geta lagt mat á
hvar vel hefur verið að verki staðið og
hvar má gera betur.
Þess vegna er ástæða til að hvetja fólk
til að sýna Landspítalanum, starfs-
mönnum hans og stjórnendum samstöðu
um þessar mundir.
Hefur yfirstjórn ríkisins náð sambæri-
legum árangri í niðurskurði á sínum
vettvangi?
Starfsfólk og stjórnendur Landspítala hafa unnið afrek
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi, þann 21. ágúst, árið 1810 gerðist
undarlegur atburður sem sagnfræðingar eru
enn í dag að klóra sér í hausnum útaf. Æðsta
yfirvald Svíþjóðar í fjarveru konungs, Stånds-
riksdagen, kaus franskan herforingja sem hafði aldrei
stigið á sænska grund sem konung sinn. Það sem meira
var, franski herforinginn í her Napóleons, Jean-Baptiste
Bernadotte, sem varð fyrir valinu, var herforingi and-
stæðinga Svíþjóðar. Merkilegast af þessu öllu er þó að allt
gekk þetta eftir og Bernadotte varð konungur Svíþjóðar
og ríkti sem Karl XIV til æviloka og þótti ekkert standa sig
illa.
Bernadotte gekk í franska herinn 17 ára gamall árið
1780. Níu árum seinna varð bylting í Frakklandi með
stanslausum erjum og stríðum. Valdakerfi innan hersins
riðlaðist. Áður höfðu aðalsmenn haft forréttindi á for-
ingjastöðum innan hersins en í kjölfar byltingarinnar varð
meira um það að menn kæmust til metorða út á hæfileika
sína. Bernadotte naut skjóts frama og var orðinn ofursti
árið 1792 og herforingi árið 1794. Hann tók þátt í mörgum
orrustum með Napóleon á Ítalíu en árið 1799 þegar
Napóleon framdi valdarán í Frakklandi, neitaði Berna-
dotte að liðsinna honum. Eftir að valdaránið heppnaðist
fékk Bernadotte engu að síður stöðu hjá hinu nýja yf-
irvaldi. Hann var heiðraður fyrir stjórn sína í sigri Frakka
í orrustunni við Austerlitz árið 1805 en Napóleón átti eftir
að snupra hann fyrir að koma ekki til liðs við sig í orrust-
unum við Jena og Auerstadt. Samband þeirra Napóleons
var alla tíð sviptingasamt. Hann var síðan settur yfir
borgir Norður-Þýskalands og stjórnaði leiðangri árið 1808
til hjálpar Dönum sem voru bandamenn Frakka. En and-
stæðingar þeirra voru Bretar og Svíar. En þess ber að geta
að lítið varð um bardaga í þessum leiðangri hans og hann
hefur örugglega lítið hugsað aftur um Svíana.
Hann var einn af foringjunum í orrustunni við Wagram
við Dóná árið 1809 þarsem Austurríkismenn voru brotnir
á bak aftur, en lenti í ónáð hjá Napóleón eftir þá orrustu,
aðallega vegna frekju Bernadottes sem hafði eignað sinni
herdeild fullmikið af heiðrinum.
Hann var samt látinn sjá um varnir Niðurlanda en árið
1810 var hann settur yfir Róm og var á leiðinni þangað
þegar honum berast þau undarlegu tíðindi að sænska rík-
ið vilji hann sem konung yfir sér. Svíþjóð var ekkert
valdalítið sósíaldemókratískt smáríki á þeim tíma. Ekki
voru nema tæp hundrað ár síðan það var valdamesta ríki
Norður-Evrópu, stórveldi sem bæði réð beint stórum
hluta Norður-Þýskalands, Eystrasaltsríkjanna og Pól-
lands og hafði sterk ítök í hinum löndunum. Ósigur Svía í
orrustunni við Poltava gegn Pétri mikla leiddi á nokkrum
árum til hruns stórveldisins. En Svíar voru engu að síður
sterkir á alþjóðavettvangi og eftir að Nelson hafði brotið á
bak aftur flotaveldi Dana var sænski flotinn sá sterkasti á
Eystrasaltinu.
Við óvænt fráfall krónprinsins Karls Ágústs, hafði skap-
ast mikill ótti um óróa í Svíþjóð ef ekki yrði fljótt ákveðið
hver myndi hljóta konungstignina. Þegar komið er skila-
boðum til Bernadotte um að Svíar vilji fá hann sem kon-
ung virðist þetta ennþá hafa verið einkafantasía barónsins
Karl Otto Möner. En hugmyndin fékk fljótt mikinn
stuðning í Svíþjóð og telja menn helst að mikill stuðn-
ingur sænska hersins við hugmyndina hafi verið mik-
ilvægur. Forystumenn innan hersins vildu fá konung sem
hefði vit á hermennsku enda sáu þeir fram á erfið ár í ná-
býli við sterkt Rússland og töldu mikilvægt að Danmörku
væri haldið niðri. Undir stjórn Bernadotte náði Svíþjóð að
innlima Noreg inn í ríki sitt og þótti hann standa sig al-
mennt ágætlega sem konungur.
Einhverntímann las ég að Bernadotte hefði látist með
orðin Lifi byltingin, uppá frönsku, flúruð á handlegg sinn.
Óneitanlega fallegt hjá sænskum konungi og æðsta yf-
irmanni ríkisins, ef satt væri.
Börkur Gunnarsson borkur@mbl.is
Varð óvænt
kóngur í
Svíþjóð
Franska byltingin árið 1789 setti allt á hvolf í Evrópu og
þannig var það fram til 1815 að ró Metternichs komst á.
’
Á þessum degi árið 1810 gerðist
atburður sem sagnfræðingar
eru enn í dag að klóra sér í
hausnum útaf. Æðsta yfirvald
Svíþjóðar í fjarveru konungs kaus
franskan herforingja sem konung
sinn.
Frakkinn Bernadotte ætlaði að skella sér til Rómar en end-
aði óvænt í Svíþjóð og varð þar konungur.
Á þessum degi
21. ágúst 1810