SunnudagsMogginn - 11.09.2011, Blaðsíða 20

20 11. september 2011
Á
rása hryðjuverkamanna á Bandaríkin 11. sept-
ember 2001 verður minnst með margvíslegum
hætti um helgina í tilefni af því að í dag eru lið-
in tíu ár frá atburðinum. Árásin olli straum-
hvörfum. Tveimur farþegavélum var flogið á Tvíbur-
aturnana í New York, einni á varnarmálaráðneytið í
Washington og þeirri fjórðu hefði sennilega verið flogið á
þinghúsið í Washington hefði farþegum vélarinnar ekki
tekist að yfirbuga flugræningjana með þeim afleiðingum
að vélin hrapaði í Pennsylvaníu. Bandaríkjamenn voru í
losti. Hvernig gátu 19 menn vopnaðir dúkahnífum gert
atlögu að innsta valdakjarna Bandaríkjanna og eyðlagt
þær byggingar í New York, sem helst voru tákn um við-
skiptamátt Bandaríkjanna?
Myndirnar af logandi turnunum brenndu sig inn í vit-
und heimsins. Flestir tóku undir með leiðarahöfundi Le
Monde, sem lagði út af orðum Kennedys með því að segja
að nú væru „allir Bandaríkjamenn“.
Stríð gegn hryðjuverkum
Viðbrögðin létu ekki á sér standa. George W. Bush Banda-
ríkjaforseti hét því að forsprakkar ódæðisverksins yrðu
hundeltir. Bandaríkjamenn myndu leggja allt í sölurnar til
að ná Osama bin Laden og brjóta samtök hans, al-Qaeda,
á bak aftur.
Bush hafði í kosningabaráttunni ári fyrr gagnrýnt þá-
verandi forseta, Bill Clinton, fyrir að beita Bandaríkjaher
til íhlutunar í átök á erlendri grund. Án 11. september
hefðu Bandaríkjamenn sennilega hvorki ráðist inn í Afg-
anistan né Írak.
Fyrir 11. september hafði verið afgangur á bandarískum
fjárlögum. Nú er hallinn meiri en nokkru sinni.
Á hinn bóginn var bin Laden felldur í Pakistan fyrr á
árinu og fyrir rúmri viku drápu Bandaríkjamenn næst-
æðsta valdamann al-Qaeda. Samtökin eru veik fyrir, þótt
ekki séu þau dauð úr öllum æðum, og ekki hefur verið
framið hryðjuverk í Bandaríkjunum á þeim tíu árum, sem
liðin eru frá árásinni.
Dýrkeypt öryggi
Öryggi Bandaríkjamanna heima fyrir hefur verið dýr-
keypt. Í nýjasta tölublaði vikuritsins The Economist er
vitnað í útreikninga fræðimanna við Brown-háskóla á
stríðskostnaðinum. Sex þúsund bandarískir hermenn
hafa týnt lífi sínu ásamt fjölda hermanna bandamanna í
lýjandi stríðsrekstrinum í Afganistan og Írak. Varlega
áætlað hafa 137 þúsund óbreyttir borgarar verið drepnir í
Afganistan, Írak og Pakistan. Vegna átakanna eru 7,8
milljónir flóttamanna í þessum þremur löndum. Kostn-
aður Bandaríkjamanna með vöxtum og heilsugæslu fyrir
fyrrverandi hermenn er talinn nema 4.000 milljörðum
dollara, sem samsvarar samanlögðum fjárlagahalla
Bandaríkjanna á árunum 2005 til 2010.
Innrásin í Afganistan í kjölfar hryðjuverkanna naut
víðtæks stuðnings. Stjórn talibana þar í landi hafði skotið
skjólshúsi yfir bin Laden og al-Qaeda.
Afganistan hefur fengið nafngiftina grafreitur stór-
velda. Breska heimsveldið hrökklaðist þaðan í burtu og
Sovétmenn hurfu þaðan sigraðir á braut með herlið sitt.
Bandaríkjamenn lögðu sitt af mörkum til að styðja and-
spyrnuna við sovéska herinn og áttu sinn þátt í tilurð al-
Qaeda.
Þeir voru fljótir að steypa stjórn talibana og sátu lengi
um liðsmenn al-Qaeda til fjalla þar sem heitir Tora Bora.
Talibönum og al-Qaeda tókst hins vegar að ná vopnum
sínum í löglausum héruðum Pakistans við landamæri
Afganistans og hafa þaðan herjað á Bandaríkjamenn.
Erfitt samband við Pakistan
Sambandið við Pakistan er sérstakur kapítuli. Pakistanar
finna til mikils óöryggis gagnvart Indverjum og hafa reynt
að tryggja sig með ýmsum hætti. Samband þeirra við
stjórn talibana á sínum tíma var mjög náið. Pakistanar
reyndu án árangurs að fá stjórnvöld í Kabúl til að fram-
selja bin Laden og liðsmenn hans til að afstýra innrásinni í
Afganistan. Pakistanar hétu stuðningi við stríðið gegn
hryðjuverkum og Bandaríkjamenn hafa dælt í þá millj-
örðum dollara, en samband pakistanska hersins og leyni-
þjónustunnar við hina gömlu bandamenn og vanmátt-
urinn gagnvart uppgangi bókstafstrúarmanna, talibana
og hryðjuverkahópa í áðurnefndum landamærahéruðum
hefur skapað tortryggni í samskiptum ríkjanna, sem
minnkaði ekki þegar í ljós kom að bin Laden hafði dvalið
undir nefinu á pakistönskum yfirvöldum í borginni
Quetta svo árum skipti. Stjórnvöld í Pakistan eru hins
vegar ekki öfundsverð. Samstarfið við Bandaríkjamenn
fellur í grýttan jarðveg hjá almenningi í landinu. Stjórn
Pakistans stendur veikum fótum og falli völdin þar í
hendur bókstafstrúarmönnum er það ekki síst áhyggju-
efni vegna þess að landið er kjarnorkuveldi. Óstöðugleik-
ann í Pakistan má ekki bara rekja til atburðarásarinnar
eftir 11. september, en hún á sinn þátt í því hvernig komið
er.
Innrásin í Írak
Innrásin í Írak var allt annað en eðlileg afleiðing af
hryðjuverkunum fyrir tíu árum. Saddam Hussein var
vissulega harðstjóri, en þegar hryðjuverkin voru framin
var þónokkuð síðan hann hafði framið sín verstu ódæð-
isverk óáreittur af bandarískum stjórnvöldum, sem þá
töldu að hann væri nytsamlegur bandamaður til að halda
aftur af Írönum.
Í bókum blaðamannsins Bobs Woodwards um stjórn-
artíð Bush kemur fram að eldarnir voru vart slokknaðir
eftir 11. september þegar Dick Cheney varaforseti og Do-
nald Rumsfeld varnarmálaráðherra byrjuðu að róa að því
á stjórnarfundum að ráðist yrði inn í Írak. Réttlætingin
var fundin í kjölfarið. Sagan af því hvernig reynt var að
láta sögusagnir og óljósar vísbendingar líta út fyrir að vera
beinharðar sannanir fyrir því að Írakar byggju yfir stór-
hættulegum gjöreyðingarvopnum og væru aðeins hárs-
breidd frá því að geta beitt þeim gegn Vesturlöndum hef-
ur verið margsögð. Bandaríkjamönnum og Bretum var
svo mikið í mun að trúa eigin málflutningi um gereyðing-
arvopnin að þeir gáfu sér ekki tíma til að hlusta á þá, sem
héldu fram hinu gagnstæða. Tengsl Saddams við hryðju-
verkin 11. september voru engin, þótt tilraun hefði verið
gerð til að sýna fram á hið gagnstæða.
Gert er ráð fyrir því að bandaríski herinn fari frá Írak í
lok þessa árs. Þar hefur margt breyst til hins betra frá
þeim miklu átökum, sem brutust út eftir innrásina í mars
2002. Olíuframleiðsla fer vaxandi og það hefur sín áhrif á
efnahagslífið, en stöðnun ríkir í stjórnmálum og spurning
hvort stjórn Nuris al-Malikis sé ekki frekar höll undir Ír-
ana en Bandaríkjamenn, deilur við Kúrda eru óleystar og
þótt dregið hafi úr spillingu í Írak segja Sameinuðu þjóð-
irnar að hún sé mikill dragbítur á fjárfestingu, vöxt og at-
vinnusköpun. Samkvæmt samtökunum Transparency
International er Írak fjórða spilltasta land í heimi.
Pyntingar í nafni mannréttinda
Bush boðaði stríðið gegn hryðjuverkum meðal annars í
nafni frelsis. Bandaríkjamenn hafa ávallt verið talsmenn
mannréttinda og bandaríska utanríkisráðuneytið gerir
reglulega skýrslu um það hvernig ríki heims standa sig í
mannréttindamálum. Bandaríkjamenn hafa þó ekki alltaf
verið með óflekkaðar hendur í þeim efnum og má þar
nefna þjálfun bandarísku leyniþjónustunnar, CIA, á bull-
um suður-amerískra harðstjóra. Pyntingar urðu snar
þáttur í stríðinu gegn hryðjuverkum.
Myndir af pyntingum og niðurlægingu bandarískra
hermanna á föngum í Abu Ghraib í Írak vöktu óhug um
allan heim. Í ljós kom að slík meðferð á föngum var ekki
einsdæmi. Fangar, sem margir höfðu ekkert til saka unn-
ið, voru beittir harðræði í fangelsi Bandaríkjamanna í Gu-
antanamo á Kúbu þar sem þeir fengu að dúsa án dóms og
Holundin grær. Bletturinn þar sem tvíburaturnarnir stóðu
hefur tekið miklum breytingum frá því að hryðjuverkin
voru framin 11. september fyrir tíu árum. Í dag, sunnudag,
verður afjhúpaður minnisvarði og safn á staðnum að
viðstöddum Barack Obama Bandaríkjaforseta og
George W. Bush, sem var forseti þegar árásin var gerð.Áratugur í
skugga ódæðis
Hrottaleg árás hryðjuverkasamtakanna al-Qaeda á Bandaríkin
11. september 2001 hratt af stað atburðarás, sem hefur kostað
Bandaríkjamenn 4.000 milljarða dollara og jafnvel sess þeirra
sem öflugasta heimsveldið. Tekist hefur að hemja samtökin, en
ekki uppræta þau.
Karl Blöndal kbl@mbl.is