SunnudagsMogginn - 11.09.2011, Blaðsíða 33

11. september 2011 33
afls og segir hvort tveggja mjög dýrmætt.
„Fyrst gat ég ekkert talað en mætti
alltaf og málin þróuðust þannig að ég nú
get ég alltaf tjáð mig. Mér finnst það gott
og get yfirfært það í skólann. Þegar ég
var mikið veik var heimurinn svo fjand-
samlegur; það var erfitt að fara í skólann
en það er gott að mæta í Hugarafl því þar
er svo mikill skilningur á þessum veik-
indum. Þar er alltaf í lagi þó maður sé
feiminn.“
Hún átti lengi vel erfitt með að tjá til-
finningar sínar. „Ég hélt rosalega aftur af
mér og það magnaðist upp í veikind-
unum. Ég talaði ekkert um hvernig mér
leið og nánast ekki rætt neitt annað, sem
er mjög mikilvægt að geta. Annars getur
maður ekki losað sig úr flækjunum innan
í sér . Það lærði ég í bataferlinu og er enn
að læra að ég verð að tjá mig, leyfa mér
að hafa tilfinningar, sýna þær og tala um
þær.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Elín Ósk Reynisdóttir:
Ég tók þá ákvörðun að
ég vildi lifa en það kom
á óvart hve það var erfitt.
raunveruleg og kvölin
vegna þess arna er raun-
veruleg þó hún sé ekki rétt.
Svo ber við þegar fólk veit
að andlát hafi borið að með
þessum hætti, að jafnvel
nánir vinir aðstandenda
verða vandræðalegir og
leggja ósjálfrátt á flótta.“
Það segir Sigurður ekki
góð viðbrögð fyrir syrgj-
endur því missi fylgi mikil
einsemd. „Þegar nokkuð er
frá liðið og atvikið orðið
gamalt í augum sumra eru
átök syrgjandans í raun og veru að byrja;
þegar allt er afstaðið sem þessu fylgir og
hvunndagurinn hefst á ný þá hellist
sorgin gjarnan yfir. Þá er vont að hafa
ekki eyru til að tala í. Og mikilvægt að
fólk hafi þolinmæði til að hlusta, jafnvel
þó að syrgjandinn endurtaki það sem
hann hefur að segja.“
Sorgin tekur jafnvel aldrei enda
Sigurður segir vanmetið varðandi alla
sorg hve lengi hún varir. „Sumir kenn-
ingar um sorgarferli, sérstaklega áður
fyrr, gerðu ráð fyrir að ferlinu lyki og
syrgjandinn skildi endanlega við þann
sem farinn er, en ég las nýlega í norsku
tímariti grein eftir sálfræðing sem segir
að sorgin taki í raun aldrei enda.“
Sorgin sé ekki sjúklegt ástand eins og
margir haldi. Og þó að hún geri menn
ekki óvirka, því margir virka vel í dag-
legu lífi, sé sorgin engu að síður fyrir
hendi og það skiptir máli fyrir fólk að
viðurkennt sé að það syrgi. Sorgin getur
verið langvarandi og jafnvel varað ævina
út.“
Sigurður hefur miklu reynslu af starfi
sem sálusorgari, sem prestur í áratugi.
„Ég hef reynt að vera eyru fyrir þá sem
ég hef sálusorgað og lent í þessum
hremmingum. Sjálfum fannst mér mig
vanta eyru til að tala í þegar dóttir okkar
lést. Maður hefur líka lítið frumkvæði að
leita þau uppi og það skiptir alla syrgj-
endur miklu máli að til þeirra sé leitað að
fyrrabragði. Að vinir fari í felur er vont
fyrir þann sem missir.“
Einangrun
„Okkur hjónum fannst við einangrast
mjög fljótt,“ segir Sigurður og bætir við
aðspurður, að líklega hafi hvort tveggja
H
armur aðstand-
enda er mikill,
þegar fólk
sviptir sig lífi.
Þá skiptir gríðarlega miklu
máli að þeir sem eftir
standa hafi eyru til þess að
tala í, eins og séra Sigurður
Pálsson, fyrrverandi sókn-
arprestur í Hallgrímskirkju,
orðar það. Sigurður og eig-
inkona hans, Jóhanna
Guðný Möller, þekkja það af
eigin reynslu; dóttir þeirra
tók eigið líf fyrir tveimur
áratugum.
Séra Sigurður rifjar upp setningu sem
höfð var eftir manni sem missti bróður í
sjálfsvígi. „Hann var spurður úr hverju
bróðir hans hefði dáið og svaraði: hann
dó úr angist. Ég held það lýsi þessu býsna
vel. Ég hef stundum sagt að krabbamein
sé ekki alltaf banvænt heldur stundum
og eins er það með þunglyndið; það er
ekki alltaf banvænt en getur verið það og
mikilvægt er að fólk geri sér grein fyrir
því að ástandið er sjúklegt,“ segir Sig-
urður í samtali við Sunnudagsmoggann.
Að fólk geti virkilega fyllst svo mikilli
angist að það sér enga leið út aðra en taka
eigið líf.
„Sjálfsvíg fylgir oft þunglyndi eða öðr-
um krísum og sjaldnar en ekki gerist það
ófarvarindis. En oftast nær held ég að
nánir ættingjar geri sér grein fyrir að
eitthvað er að,“ segir Sigurður.
Oft fást engin svör
Hann bendir þó á að fólk mjög sjúkt af
þunglyndi taki jafnvel eigið líf þótt það
sé undir eftirliti á sjúkrahúsi þannig að
erfitt getur verið fyrir almenning að átta
sig nægilega vel á aðstæðum. „Þegar
sjúkdómurinn er kominn á það stig að
vera lífshættulegur er erfitt að grípa til
einhverra ráða. Í mínu tilviki var ég bú-
inn að fylgjast með dóttur minni í mörg
ár og styðja og hún var undir lækn-
ishendi.“
Ættingjar þeirra sem taka eigið líf sitja
uppi með spurningar sem aldrei fást svör
við, segir Sigurður. „Og sitja uppi með
sektarkennd sem oftast nær á sér enga
raunverulega stoð. Og svo er það þessi
hrikalega höfnunartilfinning sem grípur
fólk; þeir sem eftir standa upplifa að sá
sem fór hafi hafnað þeim. Tilfinningin er
komið til; að fólk héldi að þau vildu fá að
vera í næði með sína sorg en líka að fólk
vissi ekki hvernig það ætti að nálgast
þau. „Kærkomnustu heimsóknirnar voru
ekki endilega frá fólki sem kom til þess
að segja eitthvað heldur þeim sem faðm-
aði okkur og grét með okkur. Það var
gott að fá fólk í heimsókn sem hafði
heilsu til að gráta með okkur og gerði það
af einlægni. Það var miklu dýrmætara en
mörg huggunarorð.“
Séra Sigurður segir að þetta eigi við
eftir öll dauðsföll. „Það er sama hvernig
fólk deyr, hafi tilfinningatengslin verið
sterk er sársauki þess sem eftir lifir svo
mikill að fólk þarf á því að halda að ein-
hver geti fundið til með manni.“
Hann telur ekki rétt að fara í feluleik
eftir að fólk tekur eigið líf og það hafi þau
hjón ekki gert.
Sigurður segir að ef sá sem fellur fyrir
eigin hendi eigi börn skipti það afar
miklu máli að þeim sé sagt satt frá því
hvernig dauðann bar að. „Börnin skynja
alltaf að eitthvað er að. Það skiptir miklu
máli að börnin séu hluti af fjölskyldunni
að því leyti að þau fái að syrgja og fái að
tjá sína sorg. Stundum er talað um að
börnum sé velt upp úr sorginni með
þessum hætti en þau fá örugglega ein-
hvern tíma að vita hvernig var, jafnvel
frá þeim sem síst skyldi.“
Börn okkur ofarlega í huga
Séra Sigurður skrifaði á sínum tíma bók
um börn og sorg. Fór þá víða og ræddi
við syrgjendur, sem hann segir hafa ver-
ið afskaplega lærdómsríkt. „Börn hafa
verið okkur hjónum ofarlega í huga því
dóttir okkar átti þrjá unga drengi þegar
hún dó.“
Svo nefnir hann reiðina, ein viðbrögð
eftirlifenda. „Reiði út í þann sem fyrirfór
sér, reiði út í sjálfan sig og svo framvegis.
Þeir sem eru nálægt þeim sem syrgja eiga
oft erfiðast með að vita hvernig bregðast
skuli við þessari reiði. Mikilvægt er að
hún fái að koma fram með einhverjum
hætti, sem hvorki skaðar syrgjandann né
aðra. Taka verður reiðina alvarlega sem
eðlileg viðbrögð í þessum aðstæðum, en
þagga hana ekki niður og þeir sem næstir
eru syrgjandanum umberi hana en for-
dæmi ekki eða taki að verja þann sem
reiðin beinist að. Reiði er eðlileg við-
brögð í óeðlilegum aðstæðum sem þess-
um,“ segir séra Sigurður Pálsson.
Séra Sigurður Pálsson
Nauðsynlegt að hafa eyru til að tala í
„Við höfum verið með mikla fræðslu síðastliðin sjö ár
fyrir faghópa, ekki síst þá sem vinna með ungu fólki, því
það er mjög mikilvægt að þekkja einkennin. Ungt fólk í
sjálfsvígshugleiðingum er oft mjög hvatvíst og hugsar
það ekki til enda að dauðinn sé endanlegur,“ segir Sal-
björg Bjarnadóttir, geðhjúkrunarfræðingur og verkefn-
isstjóri Þjóðar gegn þunglyndi hjá Landlæknisembætt-
inu.
Árið 2000 féllu níu ungmenni á aldrinum 15-19 ára
fyrir eigin hendi hér á landi. „Það var mikil blóðtaka en
fræðsla fyrir þá sem vinna með unglingum var aukin svo
að krakkar fái aðstoð fyrr en áður.“
Mjög hefur dregið úr sjálfsvígum ungs fólks síðan.
„Eitt sjálfsvíg er þó einu of mikið og fræðslan skiptir
miklu máli.“
Salbjörg nefnir einnig forvarnir fyrir aðstandendur, því
syrgjendur ásaki oft sjálfa sig um að þeir hafi gert eitt-
hvað rangt. „Við höfum verið í samstarfi við Nýja dögun
um fræðslu fyrir fagfólk og hópavinnu fyrir syrgjendur
því eftir sjálfsvíg heldur harmleikurinn áfram. Skiln-
aðartíðni er há hjá foreldrum, sérstaklega þeim sem
missa börn á aldrinum 15-25 ára, því þeir virðast eiga
erfiðara með að fara samtaka í gegnum sorgarferlið og
meira er um ásakanir á milli þeirra en annarra foreldra.“
Harmleikurinn
heldur áframSkráð sjálfsvíg, eftir árum og kyniKarlar Konur
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2005 2006 2007 2008 2009
Alls
33
Alls
32
Alls
37
Alls
38 Alls
36
9
24
10
22
7
30
11
27
7
29
Heimild: Hagstofa Íslands
Sjálfsvíg 2005-2009 eftir aldri
15-20 ára 9
21-30 ára 30
31-40 ára 32
41-50 ára 43
51-60 ára 39
61-70 ára 15
71-80 ára 7
81-90 ára 1
9
30
32
32
43
15
7
1