Fréttablaðið - 10.12.2011, Blaðsíða 18

18 10. desember 2011 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
A
tlantshafsbandalagið gengur í gegnum sífelldar breyt-
ingar. Hið gamla hlutverk bandalagsins, sem miðaðist
allt við varnir gegn hefðbundinni hernaðarárás úr austri,
er fyrir löngu úr sögunni. Um leið varð framlag Íslands
til bandalagsins, aðstaða fyrir varnarlið á hernaðarlega
mikilvægri eyju, úrelt. Þá sögu þekkja flestir.
Ekkert ríki sem tekur þátt í varnarbandalagi getur eingöngu
verið þiggjandi. Allir verða að leggja eitthvað af mörkum. Sem smá-
þjóð í stóru landi hafa Íslendingar aldrei átt raunhæfa möguleika
á að halda úti eigin her. (Það er
ástæðan fyrir herleysi okkar, ekki
að við séum friðsamari en aðrar
þjóðir.) Við þurfum að finna aðrar
leiðir til þátttöku í sameiginlegum
vörnum Vesturlanda. Það framlag
hlýtur ætíð að verða á forsendum
borgaralegrar starfsemi, sem er
það eina sem við þekkjum.
Að mörgu leyti hefur þetta tekizt ágætlega eftir lok kalda stríðs-
ins. Framlag Íslands til Atlantshafsbandalagsins er margþætt og
við höfum tekið ýmsa þætti sem snúa að öryggi og vörnum landsins
í eigin hendur eftir að Bandaríkjamenn hurfu af landi brott með
varnarliðið fyrir rúmum fimm árum.
Ísland starfrækir ratsjárkerfið, sem er þáttur í eftirliti NATO með
Norður-Atlantshafinu, viðheldur aðstöðunni á smækkuðu varnar-
svæði á Keflavíkurflugvelli og sér um gistiríkisþjónustu fyrir
flugsveitir annarra NATO-ríkja sem sinna hér reglubundinni loft-
rýmisgæzlu. Vel hefur tekizt til með þátttöku Íslands í friðargæzlu-
aðgerðum bandalagsins. Þar höfum við getað lagt af mörkum ýmsa
borgaralega sérþekkingu, til dæmis á sprengjuleit, torfæruakstri
og jeppasmíði, heilbrigðismálum, jafnréttismálum, flugflutningum,
flugvallarrekstri og löggæzlu.
Hins vegar þurfum við að fylgjast vel með hinni hröðu þróun
bandalagsins og vera tilbúin að leggja okkar af mörkum í breyt-
ingaferlinu. Það er forsenda þess að önnur NATO-ríki séu reiðubúin
að leggja sitt af mörkum til varna Íslands, til dæmis með þátttöku
í loftrýmisgæzlunni.
Í fréttaskýringu í blaðinu í dag er fjallað um hið nýja hugtak
NATO, snjallvarnir, sem felur í sér að aðildarríkin vinni meira
saman og skipti með sér verkum. Íslenzk stjórnvöld þurfa að íhuga
hvernig þau sýna vilja til að taka þátt í breytingum á vörnum banda-
lagsins. Við vitum að það gerist ekki með þátttöku í hernaði, en
Ísland hefur margt annað fram að færa sem nýtist bandalaginu.
Þegar rætt er um fjölþjóðlega samvinnu um þróun varnarvið-
búnaðar er til dæmis skoðunarvert hvort íslenzk fyrirtæki geti
tekið þátt í slíku samstarfi. Við eigum fyrirtæki með sérþekkingu
á varnarmálum, á borð við Kögun, sem eiga þar fullt erindi.
Einnig má íhuga hvort ný og vel búin farartæki Landhelgisgæzl-
unnar, varðskip og eftirlitsflugvél, auki ekki möguleika Íslands á
þátttöku í samstarfi um vöktun og eftirlit á Norður-Atlantshafi og
jafnvel tímabundinni þátttöku í öðrum verkefnum NATO, þótt auð-
vitað viljum við að þessi tæki nýtist sem bezt við Íslandsstrendur.
Framlag Íslands til NATO er ekki vinsælt umræðuefni þessa
dagana. Ríkisstjórnin talar ekki um öryggis- og varnarmál vegna
andstöðu VG við allt sem heitir varnir og stjórnarandstaðan virðist
líka hafa glatað áhuganum á þessum málaflokki. Þetta eru engu að
síður mikilvæg mál, sem ekki verður komizt hjá að ræða.
Ögurhvarfi 2, 203 Kópavogi
S: 577 6000 | www.garmin.is
24 helstu vellir á Íslandi ásamt
7.100 evrópskum völlum
Einfaldur og handhægur snertiskjár
Getur stillt holustaðsetningar
Heldur utan um tölfræði kylfings,
hittar flatir, brautir og pútt
Aðeins tæki keypt á Íslandi eru með
íslenskum völlum
APPROACH ® GOLF GPS
Draumajólagjöf golfarans
INNIHELDUR
KORT 24 HELSTU
GOLFVALLA
ÍSLANDS

LISTINN ER Á
GARMIN.IS
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Á mánudag í næstu viku verða liðin þrjú hundr-uð ár frá fæðingu Skúla Magnússonar landfóg-
eta. Það eru tímamót sem vert
hefði verið að minnast á mynd-
arlegan hátt. Hann var einn af
stærstu áhrifavöldum í íslenskri
sögu og ef til vill sá sem best
hefur unnið að efnahagslegri end-
urreisn samfélagsins.
Það var hollt fyrir þjóðina að
minnast tvöhundruð ára fæð-
ingarafmælis Jóns forseta fyrr
á þessu ári. Það hefði einnig
verið góð næring í rótleysi líð-
andi stundar að rifja upp sögu
Skúla fógeta til þess að meta hver
áhrif hugsjónir
hans og atorka
höfðu. Hann
ruddi sannar-
lega brautina
fyrir nýsköpun
í atvinnumál-
um, hann ljáði
framtaki ein-
staklinganna
nýja vængi
og hann braut
fyrstu hlekki verslunarhaftanna.
En hvers vegna ríkir þögn um
slík tímamót? Hefði ekki ein-
mitt mátt nota þau til að sýna
hvers þessi þjóð var megnug
þegar róðurinn var þyngstur? Á
sama hátt má spyrja hvort ekki
hefði verið kjörið tækifæri til
þess að ræða hugmyndafræði
endurreisnarinnar þá og nú?
Vel má vera að þögnin eða
áhugaleysið stafi af því að upp-
rifjun á þessari sögu fellur
ekki allskostar að þeim megin-
straumum í pólitík sem ryðjast
fram um þessar mundir. Annars
vegar er hugmyndafræði ríkis-
valdsins sem vinnur að því að
veikja frjálst framtak í atvinnu-
lífinu. Hins vegar er sú hreyfing
sem berst gegn frekari alþjóð-
legri styrkingu á pólitískri og
viðskiptalegri stöðu frjálsrar
atvinnustarfsemi.
Þögnin um fógetaafmælið
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Í alþýðufyrirlestrum Jóns Jónssonar sagnfræðings um íslenskt þjóðerni frá 1903 er baráttumönnum endur-
reisnarinnar eftir miðja átjándu
öld skipt í tvo flokka. Annar vildi
láta Íslendinga byggja framfara-
viðleitnina á almennum grund-
velli en hinn vildi láta þá byggja
eingöngu á þjóðlegum grundvelli.
þarna voru annars vegar á ferð
Biskupssonaflokkurinn undir for-
ystu Hannesar Finnssonar sem
benti þjóðinni út á við til annarra
þjóða og hins vegar Bændasona-
flokkurinn undir forystu Eggerts
Ólafssonar sem benti henni inn á
við og aftur í tímann til forfeðr-
anna. Út úr þessu varð að mati
Jóns talsverð keppni sem leiddi
til öfga á báða bóga sem aftraði
því að menn leituðu meðalhófs.
Svo mikið hafa tímarnir breyst
á meir en tveimur öldum að erf-
itt er að draga upp hliðstæður. En
framhjá hinu verður ekki litið að
nú eins og þá er tekist á um end-
urreisn íslensks atvinnulífs ann-
ars vegar með skírskotun til þess
sem vel hefur reynst í fortíðinni
og hins vegar með tilvísun í þá
almennu möguleika sem ríkari
alþjóðleg samvinna hefur upp á
að bjóða.
Slík togstreita er ekki ný af
nálinni. Hún hefur fylgt þjóðinni
um langan tíma. Því hefði verið
fróðlegt að minnast þriggja alda
fæðingarafmælis Skúla fógeta
og draga fram í sögulegu sam-
hengi málefnaleg átök um frjálst
framtak og atvinnufrelsi í ljósi
þjóðernishyggju og alþjóðasýn-
ar. Þegar horft er til baka má
ugglaust leiða að því rök að til
lengri tíma hafi tekist að halda
sæmilegu jafnvægi á þessum
vogarskálum.
Tvær stefnur
Að því virtu ætti að vera óhætt að setja fram þá bjartsýniskenningu að þau pólitísku átök sem
nú standa þurfa ekki að tefja fram-
gang endurreisnarinnar nema um
skamma hríð. Það ræðst þó af
því hvenær meðalhóf milli þjóð-
ernishyggju og alþjóðahyggju
nær að móta framtíðina og hve-
nær skilningur vex aftur á þeirri
staðreynd að frjálst framtak nær
sér ekki á strik á ný á Íslandi
nema landið njóti að fullu sömu
samkeppnisskilyrða og helstu
viðskiptaþjóðirnar.
Spurningin sem þarf að svara
er ekki sú hvenær stjórnvöld leysi
vandann. Hún lýtur að því hvenær
stjórnvöld og þeir pólitísku kraft-
ar sem ráða framgangi mála leyfa
frjálsu framtaki að finna þær leiðir
sem duga til þess. Það gerist ekki í
hagkerfi gjaldeyrishafta. Hætt er
við að þeir fjötrar losni ekki ef ótt-
inn við aukið alþjóðlegt samstarf
verður ríkjandi til lengri tíma.
Peningar eru að sönnu sálar-
lausir, jafn mikilvægir og þeir eru
í búskap allra þjóða sem milliliður
allra milliliða. Eigi þeir að þjóna
mannlegu samfélagi þurfa þeir að
lúta siðareglum þess. Með vaxandi
alþjóðaviðskiptum geta þjóðir ekki
tekist á við það verkefni einar og
sér. Það kallar á samvinnu og sam-
starf. Þjóðríkin þurfa einfaldlega í
ríkari mæli að fylgja samræmdum
leikreglum á þessu sviði í þeim til-
gangi að lögmál peninganna þjóni
þeim en taki ekki völdin.
Þegar menn leggja á ráðin um
framtíð Íslands þarf að skoða hana
í þessu ljósi. Um leið er hollt að
vega og meta þá krafta sem togast
hafa á í samfélaginu í gegnum tíð-
ina með fullri vitund um að hver
tími kallar á sínar lausnir.
Framtíðin
NATO þróast hratt, Ísland þarf að fylgjast með.
Framlag til NATO