Saga - 2005, Side 9

GREINAR
EVA S. ÓLAFSDÓTTIR
Heiður og helvíti
Sviðsetning dauðans í Sturlungu
í ljósi kristilegra og veraldlegra miðaldarita
„í orrustum týnast hinir bestu mennirnir og þeir sem kynbestir eru" segir í
Konungs skuggsjá. Frásagnir af dauðaviðbrögðum manna eru stílfærðar. Rit-
ari er barn síns tíma og litaður af samtíma sínum; hann tekur mið af hefð-
bundinni rit- og sagnahefð og sníður sögu sína innan þess ramma sem
sagnahefðin setur honum. Frávikin marka sérkenni hverrar sögu, sann-
leiksgildi og boðskap. Dauðasenur Sturlungu minna um margt á hefð-
bundnar hetjusagnir; þó bregður frásögninni það oft frá hinum hefð-
bundna hetjustíl að augljóst er að ritinu er ekki ætlað að vera óður til hetju-
dáða Sturlungaaldar. Allkristilegur og oft mannlegur bragur setur svip sinn
á hinstu stund hins deyjandi. Safnritið er merkingarþrungið og felur í sér
sterkan siðferðisboðskap, veraldlegan sem kristilegan. Til að grafast fyrir
um rót samtíðarsagna verður að bera þær saman við önnur rit sem voru
þekkt á umræddum tíma og tóku á siðferðilegu efni.
í greininni verður kannað hvað liggur að baki dauðalýsingum í
Sturlungu. Litið verður á hana sem mögulegt uppgjör ritara við
róstur Sturlungaaldarinnar.1 Hvaða augum litu eftirlifendur dauðs-
föllin sem frá greinir í Sturlungu? í hvaða búning voru dauðasenur
færðar í ritaðri frásögn? Er óhætt að gera ráð fyrir að lýsingarnar
séu sambland af sagnahefð og mati manna á atburðum? Tekið verð-
ur mið af trúarheimi manna miðað við kristileg rit og fornan sagna-
arf. Umræðan er síður en svo ný af nálinni. Fræðimenn hafa ítrek-
að reynt að fanga hugmyndaheim miðaldamanna í ritum og sam-
tímaheimildum þeirra.2 Niðurstöðurnar hafa verið misjafnar eftir
1 Greinin er unnin úr MA-ritgerð greinarhöfundar: Lbs.-Hbs. Eva S. Ólafsdóttir,
Horfst í augu við dauðann. Viðhorf til dauðans á miðöldum. MA-ritgerð í ís-
lenskum bókmenntum við Háskóla íslands 2001.
2 Sjá einkum: Guðrún Nordal, „Eitt sinn skal hverr deyja", Skírnir 163 (1989), bls.
Saga XLIII:1 (2005), bls. 7-42.