Saga - 2005, Page 11

HEIÐUR OG HELVÍTI
9
einn eða annan hátt, ýmist með ósködduðum líkama, dýrlegum
ilmi og jafnvel með ásjónu sjálfs Guðs eða engla.
Ekki er laust við að í píslarsögunum bregði fyrir sterkri dauða-
þrá þar sem hið eilífa líf í ríki Drottins stendur öllu öðru ofar. Hug-
arró píslarvottanna á dauðastundu er sveipuð dulúð sem gerir
dauðdaga þeirra nánast himneskan. Af trúarstyrk einum saman
umbera píslarvottamir sársaukalaust allar tilraunir kvalara sinna til
að meiða. Ríkjandi minni í þessum sögum er innilegt ákall til Guðs
í andarslitrunum. Fögnuðurinn, yfirnáttúruleg þrautseigjan og
guðleg staðfesting á helgi píslarvottanna gerir dauða þeirra fagran.
Einstakt hugrekki píslarvotta á dauðastundinni er ekki fólgið í
frækilegri vörn heldur þrautseigju fórnarlambsins sem umber
verstu kvalir í einlægri trú á Guð.
Dauðdögum píslarvotta svipar að mörgu leyti saman en lýsing-
in virðist jafnframt vera í nokkru samræmi við helgi þeirra. Postul-
arnir hljóta til að mynda margir dauðdaga sem er meira í líkingu
við dauða Krists. Pétur postuli er til dæmis krossfestur og deyr með
bæn á vör líkt og aðrir píslarvottar. Helgi hans er síðan staðfest þeg-
ar Guðs englar koma og sækja hann og færa í himnaríki.5
Píslarsögur voru snemma þýddar af latínu á hinar ýmsu þjóð-
tungur. Á 12. öld var farið að þýða helgisögur á norrænu og ís-
lensku. Þegar á miðöldum voru þessi rit orðin að umfangsmikilli
bókmenntagrein og sú þróun viðhélst fram á 16. öld. Ritháttur
elstu þýðinganna er þjóðlegur og minnir um margt á stíl íslenskra
fornsagna. Af fjölda þýðinga sem hafa varðveist má ætla að sög-
urnar hafi verið vinsælar.6 Af þeim sökum eru dæmi úr píslarsög-
um lögð til grundvallar þeim dauðalýsingum í Sturlungu sem bera
vott um einhvers konar afbrigði af dæmigerðum dauðalýsingum
píslarsagna. Persónur Sturlutigu eiga nefnilega til að óska eftir
sömu pínslum og er að finna í helgisögunum og menn sýna einnig
sömu þrautseigju í dauðateygjunum. Að vísu er algengara að
menn láti sér nægja að ákalla Drottin þegar dregur að leikslokum
og eru bænir þeirra álíka innilegar og gengur og gerist í píslarsög-
unum. Á stöku stað er sáluhjálp viðkomandi staðfest með lýsingu
á bjartri ásjónu hins látna eða að ekki hafi blætt úr sárum hans, en
hvergi kemur fyrir að himnarnir opnist fyrir hinum sáluhólpna,
5 Petrs saga postula, Postola Sögur (Christiania, 1874), bls. 108-110.
6 Jakob Benediktsson, Hugtök og heiti í bókmenntafræði (Reykjavík, 1989), bls.
117-118.